Mentanarnáttina 7.juni 2013 skipaði landsbókasavnið fyri framsýning, fyrilestrum og kjaki um ummæli http://www.flb.fo/foroyskar-bokementir-mugu-mielast-betri.html. Vit taka evnið upp á Listablogginum, her er uppleggið, sum undirritaða helt mentanarnáttina. Oman fyri er onkur av teimum meira kreativu viðmerkingunum, sum eg havi fingið gjøgnum ár og dag.
Lívsstílscoach´ar og konsulentar hava mælt til tað í fleiri ár og nú hevur øll fjasibókin eisini fingið tað við; at ein jaligur hugsunarháttur er tann einasti rætti. Tað tykist sum óskrivað bann er komið ímóti at skriva neiligar, vónleysar og óuppbyggiligar støðulýsingar á facebook og allar møgulig aðra staðni. Vit skulu vera jalig og uppbyggilig og kanningar vísa nú, at fólk fáa niðurtúr og vánaligt sjálvsálit av øllum jaleikanum í okkara samfelag. Tey fáu negativu menniskjuni, sum eru eftir hava fingið serstøðu og verða mett sum serskøltar, outsidearar og herligir originalar og so eru tað ummælararnir, ein flokkur av innibrendum, beiskum wannabe-listafólkum, sum í ummælum hevna teirra egnu miseydnaðu listakarrieru. Ella hvat?
Lívsstílscoach´ar og konsulentar hava mælt til tað í fleiri ár og nú hevur øll fjasibókin eisini fingið tað við; at ein jaligur hugsunarháttur er tann einasti rætti. Tað tykist sum óskrivað bann er komið ímóti at skriva neiligar, vónleysar og óuppbyggiligar støðulýsingar á facebook og allar møgulig aðra staðni. Vit skulu vera jalig og uppbyggilig og kanningar vísa nú, at fólk fáa niðurtúr og vánaligt sjálvsálit av øllum jaleikanum í okkara samfelag. Tey fáu negativu menniskjuni, sum eru eftir hava fingið serstøðu og verða mett sum serskøltar, outsidearar og herligir originalar og so eru tað ummælararnir, ein flokkur av innibrendum, beiskum wannabe-listafólkum, sum í ummælum hevna teirra egnu miseydnaðu listakarrieru. Ella hvat?
Eg haldi sjálv, at kravið um jaleika kennist sum eitt slag av
andaligari spennitroyggju í almenna rúminum. Æviga brosið er falskt og stívnað
og tí vil eg við hesum uppleggi nýta høvið at royna at fremja søk okkara
neiligu. Tað er so lætt at rósa og fagna og so nógv verri at finnast at. Vit
skulu fegnast um tey negativu ummælini, eisini um vit halda tey vera skeiv, tí
tað eru serliga tey ummælini, sum gera nakað fyri tankavirksemið og fyri
listakjakið.
Sjálv havi eg verið ummælari síðan 1996, tá eg byrjaði at skriva
fyri útisetablaðið Oyggjaskeggja í Keypmannahavn og havi síðan havt greinar og innlegg her og der í fjølmiðlunum.
Eg havi hildið meg verið amatør, eitt slag av áhugaummælara, tí eg havi ongantíð
arbeitt fast á nøkrum miðli, havi havt ummælaríið aftrat ymsum størvum, men
freelance ummælarar gerast alt meira vanligir, eisini í bløðum uttanlands, ið
ikki hava ráð at hava fastsettar ummælarar. Seinastu 3 árini havi eg saman við
Inger Smærup Sørensen havt listabloggin og hann
inniheldur m.a. ummæli. Eg havi primert ummælt myndlist og poesi, men havi
eisini viðgjørt list og mentan í eini breiðari merking. Eg havi altíð verið
ógvuliga áhugað í ummælum og eg lesi nógv ummæli
hvønn dag. Høvuðritgerðin hjá mær á universitetinum snúði seg um ummæli. Eg
greinaði framúrskarandi ummælini, sum danski ummælarin, Tom Kristensen, skrivaði
av bókum hjá Karen Blixen. Ein orsøk til, at mær dámar so væl ummæli er, at
ummæli eru fjølbroytt og at sjangran í grundini er so ómetaliga rúmlig. Ummæli innihalda lýsingar, metingar av
verkum. Men umframt hesa forbrúkaravegleiðingina eru ummæli eisini eitt slag av
tíðargreinum, ið kunnu rúma mentanarpolitiskar eygleiðingar til dømis. Í
grundini eru ummæli rættiliga víttfevnandi og tað er ikki løgið, tí tey skulu
helst avspegla listina. Tú kanst meta um mátan eitt listaverk er plaserað á
eini framsýning ella um eina bók ella ein leik í mun til hinar leikirnir, sum
høvundurin skrivaði. Tú kanst meta um listabólkin, rákið ella hinar
listabólkarnar, listastovnin ella aðrar listastovnar, stovnsleiðslu,
stovnsskrá, framsýningarætlanir og -visiónir, mentanarpolitikk ella mangul uppá
sama og so framvegis.
Meðan brúkarin ynskir
undirhaldandi ummæli, ella ummæli, sum eru væl orðað og spísk og helst eisini uppbyggilig,
tosa listafólkini aftur og aftur um saklig ummæli og kompetentar ummælarar, sum
eru fakliga útgjørdir innan ta listina, sum teir ummæla. Listin er rættiliga
kompleks og kontekstuel og tí kann tað eisini vera rættiliga víttfevnandi at
fyrihalda seg sakligt til listina eisini sjálvt um tú hevur relevanta útbúgving
og serliga samtíðarlistin er ofta torfør at fáast við, tí góð list er ofta
framman fyri sína tíð.
Áhugin fyri list og mentan tykist vera
lutfalsliga stórur í okkara samfelag og eg haldi eisini, at listin verður
raðfest í ein vissan mun, um tað so gongur hin vegin innan politisku skipanina.
Dimmalætting ger eina roynd og gevur út Punktum.fo við 36 síðum av
mentanartilfari, sum kemur út eina ferð um mánaðan. Í útvarpinum er ein sending
um vikuna, In Mente, men í sjónvarpinum, sum er tann sterki miðilin, mangla vit
eina regluliga mentanarsending. Eg haldi sjálv, at listaviðgerð, listakjak og
ummæli eru ómetaliga umráðandi, tí tað flytir og mennir okkum. Vit hava ótrúliga
nógva góðskulist í Føroyum innan øll listasløgini, men enn darlar mentanarøkið
aftaná. Vit hava enn ikki fatað hvussu nógv mentan og list kann gera fyri eitt
elalítið samfelag sum okkara bæði í mun til at gera okkum sjónlig úti í heimi
og í mun til trivnaðin innanlands. Politiska skipanin hevur enn ikki fatað
hvussu nógv vit kunnu fáa burtur úr listini, um vit stýra henni við virðing og
professionalismu. Enn hava vit ongan hug at skilja í millum áhugalist og
yrkislist, hetta sæst aftur í stuðulsskipanini. Eg ivist ikki í, at hetta fer
at vera gjørt sum ein natúrligur partur av yrkisgerðini av listaøkinum, tað
snýr seg um at uppstiga mentanarpolitiska økið, listaútbúgvingar, listaumhvørvi,
listastovnar, stuðulsskipanir osfr.
Til tess at økja um listatilvitið eru ummælið serstakliga góð og
áhugin fyri ummælum er sera stórur. Vit merkja tað á Listablogginum, at ummæli
geva fleiri lesarar. Men at vera ummælari í einum so lítlum samfelag sum okkara
kann vera strævið. Eitt er í lesarabrævum at verða skýrd lygnari, følsk, papageykur, svikari - ja enntá nazist og gívur - eg haldi í prinsippinum, at tað er í lagið, at fólk
reagera og skriva, tá tey eru ósamd við mínum metingum. Mær dámar sera væl mótummæli, serliga tá tey eru seriøs. Men tað er ikki altíð
so tespiligt í gerandisdegnum, tá fólk brádliga halda
uppat at heilsa og ikki minst, um tey ringja ella skriva og koma við beinleiðis
hóttanum. Eg haldi, at eg so líðandi eri blivin nokk so garvað. Eg fái eisini
hópin av fittum viðmerkingum frá fólkum við stórum áhuga fyri list, sum lesa
Listabloggin, sum fylgja við og sum eggja mær til at halda fram og tað ætli eg
mær eisini. Eg ætli at ummæla, viðmerkja, viðgera og hugleiða um list við vón
um, at fólk í staðin fyri at gerast fornermað og óð og taka ummæli sum tann
endaliga og forkromaða dómin, heldur fata ummæli sum eitt upplegg til
kjak. Eg havi sagt tað áður og endurtaki gjarna, at eitt ummæli byggir á eina subjektiva meting og kann eftir míni meting ongantíð
vera meira enn eitt upplegg til kjak.
Kinna Poulsen