Dagsins tekstur er eins og hinir skrivaður av einum av okkara mest royndu og virdu høvundum. Hanus Kamban skrivaði ta gátuføru, symbolsku søguna "Maðurin við lyklunum" lyklunum, sum stendur í stuttsøgusavninum Gullgentan frá 2010, ið varð nominerað til Norðurlendsku Bókmentaheiðurslønina. Hanus Kamban er vandur høvundur, sum meistrar at skriva og sum altso málsliga megnar at fáa júst tað burturúr, sum hann ætlar. Søgurnar hjá Hanusi Kamban bera brá av magiskari realismu og kunnu tykjast rættiliga abstraktar, men ofta hómar lesarin allíkavæl ein ávísan boðskap ella eitt moralskt poeng í søgunum. Hanus Kamban heldur sjálvur nógv av hesari søguni, sum vit her endurgeva við høvundans loyvi:.
MAÐURIN VIÐ LYKLUNUM
Hon stóð í tí lítlu viðalundini, nøkur fá spor frá rásini, har býarins borgarar gingu framvið á sumri, tann bleikhvíta línblusan var snørd leysliga í erva við stroppum, á fótunum hevði hon okkurt slag av skinnskóm, við tveingjum, armarnir vóru berir niðan móti økslini, og høvdið legði hon eitt evarska lítið sindur á skák, tí hon var einsamøll úti á eini stórari mark, og hon lurtaði eftir einglunum. Hon var ikki stór í vavi, men yvir henni var ein styrki, sum tóktist bygdaslig og ævinlig, og tað var tí einki løgið, at eitt kvøldið á heysti, tá norðanvindurin feyk ígjøgnum lundina, og hvassur heglingur bardi hennara hold, at tá kom lív í hennara hendur og føtur og roði á hennara kjálkar og glampi í hennara eygu, so at hon reis upp, fór til gongu inn í býin og tók á seg aftur eina ferð menniskjans lut.
Nú var hon á veg suðureftir ígjøgnum eitt fremmant land, og hóast klæðini vóru nútíðarlig, var hon framvegis tann sama, ótelgd og tíðarleys, og hon tosaði framvegis við einglarnar, sum nú vóru staddir, ikki úti á eini manntómari mark, men har, á bilsins baksetri, annar átta og hin fimm, eitt sindur móðir vóru teir, durvaðu eina løtu, vaknaðu so aftur og sóu í skýmingini, har eina brúgv, gleivandi yvir um eina mórubrúna á, har eitt einsligt fjós, har eina gamla, spengruta eik. Hetta var í eini tíð, áðrenn bilar vóru fylgisveinastýrdir, hon hevði eitt kort á síðusetrinum, sum hon royndi at skeita yvir á, men hon koyrdi skeivt tvær ferðir, og tí komu tey nú inn í tann gamla, søguríka miðaldarbýin, og kravdu at fáa tak yvir høvdið og eina song at sova í, og tað hevði hon als ikki ætlað.
Hon koyrdi eina løtu í klingur í tí innara býnum, har var eitt stórt opið umráði, arrut og óblítt sum eitt byggipláss, ferðamannaskrivstovan var afturlatin, uttan fyri eina café sótu nakrir gamlir menn og drukku hvítvín, og yvir býnum var hesin stemningurin, sum kemur, tá allar hurðar eru afturlatnar og himmalin gráur og allir bygningar tungførir og myrkir, ein grótstemningur, og kanska var tað tí, hon gjørdi skjótt av. Tey koyrdu ígjøgnum gøtuna, har miðaldartorgið hevði verið, og vinstrumegin sá hon, yvir einum jarnportri, sum varð takt av einum hválvi, skeltið, hon fekk sett bilin í eini síðugøtu, og tey gingu so tað stutta strekkið aftur, hon trýsti á ein knøtt, portrið bleiv latið upp, tey gingu undir tí tronga, lága hválvinum, yvir um eitt tún, til støddar sum eitt frímerki, við tornhøgum múrum á øllum síðum, og komu inn. Sum hevði hann bíðað eftir teimum, stóð ein maður við tann grásvarta diskin í einum trongum móttøkurúmi, sum víðkaði seg inn ímóti einum morgunmatarsali, og okkurt rakti hana alt fyri eitt, og hon visti straks, hvat tað var, hetta, at inni í húsinum var einki stað bert, á gólvunum stóðu allastaðni urtapottar ella spannir við regnskjólum, klovum ella brenniviði í, á øllum veggjum hingu gomul litprent ella litfarin uppsløg frá 18. øld ella skyggjandi prýðisborðiskar við yndisligum rokokomotivum á, á eini ørgrynni av hillum stóðu gomul søgulig fotografi, í krókum og vindeygakarmum stóðu sjáldsamar kakudósir av blikki, har ein á yndisligum litmyndum sá ung, lukkulig pør vaggað av lýsandi gondolum, og á tí dimmbrúna panelinum aftan fyri mannin í móttøkurúminum hingu lyklar, krøktir upp á naglar eftir stødd, sjónskir lið um lið, sum ítróttarsteyp, hon taldi teir, teir vóru sjeyogtjúgu, tann størsti tvær spannir til longdar, tann minsti sum ein hálvur lítlifingur. Hon spurdi um prísin fyri eitt kamar til trý eina nátt, hann svaraði, hon skrivaði navn og aðrar upplýsingar á oyðublaðið, hann handaði henni, og skuldi fara, fylgd av sínum einglum, tá tað rann henni í huga, at hon ongan lykil hevði, men í tí sama segði maðurin:
- Tíverri, hatta er tað einasta kamarið, sum er leyst, og eg havi ongan lykil til tað, vónandi ger tað einki.
Einglaeyguni vóru sum tekoppar, og hetta, at Tann Mikli Lyklamaðurin ikki átti lyklar til síni egnu kømur tóktist bæði rangvørgt og laðið við onkrum komikki, hon ikki grynti í. Tey gingu gjøgnum trongar trappur upp á fimtu hædd, og aftur staðfesti hon, at ongastaðni, hvørki á veggjum ella gólvum ella undir loftum, var nakar berur blettur, og at eisini á trapputrinunum stóðu vasar ella blámynstrutar postalínskrukkur. Kamarið var meira at kalla ein lítil tekjuíbúð, við trimum songum og einum pinkulítlum køki, og úr einum lítlum vindeyga sást niður í tað skotruta túnið, tey høvdu gingið eftir, tá ið tey komu, har var tað, djúpt niðri í myrkrinum, sum botnurin á einum brunni.
Og tá kom tað, opinberingin, sum eitt snarljós. Her slapst ongan veg, her var ongin baktrappa, ongin lyfta, ongin læst hurð, ongin at verja, og bara ein vegur, ein trong trappa, og tann vegin ... Hon bleiv við eitt skot ísakøld og sá samstundis reyðan eld brenna. Maðurin í móttøkurúminum, í myrkabláari troyggju, við eygum, ið ikki hugdu upp á ein og tjúkkari lavandi undirvørr, klæddur í ein myndugleika av sjeyogtjúgu lyklum, var sum ein eldri smádrongur, sum samlaði upp á gamlar kakudósir og át døgurða hvønn dag saman við mammu síni, og ivaleyst var tað hon, sum stýrdi, taldi pengarnar upp á kvøldi og rópti eftir varmadunkum um náttina. Hvørt klípi, hvør flís peikaði sama veg. Hon var fullvís í síni søk, og hon tók avgerðina straks. Men tá hon fór undir at pakka og gjørdi greitt, at tey máttu finna eitt annað stað at vera um náttina, gjørdu einglarnir verkfall. Teir høvdu hertikið sínar sengur og vóru tørnaðir inn við sínum tekniserium.
- Vit fara ongan veg!
- Tað er skomm!
Hon stóð og hugdi út ígjøgnum tað lítla vindeygað, hon nóg illa tekti, djúpt niðri, eitið av einum túni, uppeftir vóru veggir við smáum vindeygum, uppi yvir henni skitin tigultøk, onkur einstøk dúgva, putlandi í eini takrennu, ovast einslittur, gráur gróthimmal. Bara eitt kamar var leyst, hevði maðurin sagt, men her sást onki menniskja og hoyrdist onki ljóð. Men tað bar ikki til, tað var pínligt, tað var skomm, hon visti tað. Einglarnir beistaðust eina løtu, løgdu seg so aftur við sínum tekniserium. Hon bustaði tenn, vaskaði sær og fór so undir sína fyrireiking. Hon førkaði eitt skinklut borð yvir til hurðina, setti tveir bakkar á borðið, og á teir legði hon alt metal- ella glaskent í køkinum, alt, sum kundi klirra ella skrambla, gløs, koppar, skálir, vasar, knívar, gaflar, skeiðir. At enda tók hon tann størsta breyðknívin, føldi við fingrinum eftir eggini og legði hann undir koddan.
- Tú ert ikki í ordan, mamma, segði tann eldri eingilin.
Dagin eftir, aftan á eina nátt, har hon kanska svav ein tíma, fingu tey morgunmat í salinum, sum var inn frá mótttøkurúminum. Tey kundu velja ímillum jogurt, cornflakes, kókað egg og ymisk sløg av marmulátu, og hon drakk kaffi úr einum koppi, ið var sum ein rúmlig, kýpin skál. Har var, so løgið tað tóktist, ein annar gestur, ein eldri, hvíthærdur harri, sum sat í einum lenistóli og las í einum blað. Greinin, sá hon, snúði seg um ágang móti smádreingum, og har var ein mynd av einum gudsmanni, við eygum, ið hugdu niður, og einum stórum krusifiksi á bringuni. Hon rindaði fyri kamarið og trættist eina løtu við vertin, tí tað kostaði meira enn hann hevði sagt, men tað, segði hann, var eitt slag av meirvirðisgjaldi, hann hevði gjørt henni tað greitt kvøldið fyri, men kanska hevði hon ikki skilt hann. Aftaná blíðkaðist hann og fór at fortelja teimum um eitt kleystur stuttan tein frá býnum, har mong gomul handrit vóru varðveitt. Hagar máttu tey endiliga fara, segði hann.
- Maðurin er fittur, teskaði tann yngri eingilin. Hon svaraði ikki straks, tí hon var stødd í einum øðrum rúmi, og eisini har vóru stórir, tungir lyklar, til tað bulvirkisliga fongsulsportrið, til klivarnar, til fót- og hondleinkjur, og har var neyðugt, um hermenninir gjørdust ov naskir, at ganga í mannfólkaklæðum, og júst tað var hennara stóra misgerð, fekk hon at vita seinni frá yvirdómaranum, sum líktist einum gránaðum smádrongi, sum ongantíð hugdi beint upp á ein, og hvørs yvirvørr lavaði niðureftir, uppbólgnað, so ein hvørja løtu væntaði, at sleva rann úr henni. Og tá ið hann seinni spurdi hana um munin millum ta sigrandi og ta stríðandi kirkjuna, visti hon ikki, hvat hann meinti við, og tí gekk tað sum tað gekk, og hon upplivdi tað alt nú, bæði uttanífrá og innanífrá, og tá ið eldur varð settur á greinarnar og brenniviðin á tí gamla torginum, risu skríggini móti himli, so nøtrandi ræðulig, at eisini fíggindans gomlu, herdu hermenn grótu, Jesus, rópti hon, Jesus, og umaftur og umaftur, ønskriligari fyri hvørja ferð, Jesus, Jesus, og hon visti, at tann, sum verður brendur livandi, fær ilt, eisini um hann fer til himmals, bløðandi, við ongari húð, í klæðum av flammum.
- Ja, segði hon við tann lítla eingilin, maðurin er fittur. Tey tóku viðførið, og meðan tey gingu yvir í síðugøtuna, har bilurin stóð, var tað henni greitt, at tað sanna heimið hjá sær, tí bygdasligu og ævinligu, í grundini var viðalundin, heimlig fyrrapartar á sumri, tá fólk gingu brosandi framvið, heimligari á heysti, tá ið flykrur løgdust á hennara kulsandi hold, og heglingur bardi glamp í hennara eygu. Tey koyrdu avstað, ikki til eitt gamalt kleystur við fornum handritum, men út ímóti strondini, har himmalin var bláur og nóg nógv var av sjógvi til at sløkkja allar eldar.
(KP)
