Longu
áðrenn tú hevur lisið eitt einasta orð í hesum báðum bókunum, ert tú greið
yvir, at hetta er góðska, sum vil nakað. Hetta eru bøkur til tey bibliofilu,
til sannir bókaelskarar. Góðskan kennist ítøkiliga heilt út í fingraspíssarnar av
tí tjúkka dygdarpappírinum, tá tú blaðar, eins og hon sæst á gjøgnumførda,
vakra prentinum, sum má sigast at liva
upp til innihaldsligu dygdina.Tað snýr seg um tvær bøkur við ritroyndum hjá
Søren Ulrik Thomsen og myndum hjá Claus Carstensen, sum Steinprent gevur út.
Onnur bókin hevur svarta permu við reyðum bókstavum, hon eitur Lille Dæmonologi, hin er hvít við reyðum
stavum og hevur heitið Dét, hvorom man hverken kan tale eller tie, Søren Ulrik
Thomsen er serliga kendur fyri sínar yrkingar, tað man ikki vera ov avgjørt at kalla
hann eitt slag av donskum tjóðaryrkjara. Men hansara ritroyndir standa í
grundini einki aftan fyri yrkingarnar í dygd, hetta eru tekstir, sum vaksa í
høvdinum, meðan tú lesur, og sum víðka um sjónarringin og gera lesaran klókari.
"Dét,
hvorom man hverken kan tale eller tie" er ein umskriving av einari kendari
orðing hjá Ludwig Wittgenstein, sum sambært Søren Ulrik Thomsen eyðkennir upplivingina
av sannari list. Upprunaliga er hesin fyrsti teksturin ein røða, sum Søren
Ulrik Thomsen helt í sambandi við eina upplating í Statens Museum for Kunst, og
hon snýr seg í stóran mun um fatanina av list og poesi, men nertir eisini við
munin millum meining og týdning. Lesarin merkir væl, at talan er um ein akademiskan,
intellektuellan høvund. Søren Ulrik Thomsen las bókmentafrøði í nøkur ár, men gjørdist
síðani yrkjari fulla tíð í staðin fyri at gera seg lidnan. Hann fekk sínar
fyrstu yrkingar almannakunngjørdar í Hvedekorn í 1977 og gav sítt fyrsta savn,
Cityslang út í 1981. Men um teksturin er vitborin og djúpur, er formidlingin
leikandi løtt sum eitt spæl. Í sambandi við spurningin um listafatan, greiðir
Søren Ulrik Thomsen frá, at hann ofta verður spurdur um hann ikki er bangin
fyri, at hansara yrkingar skulu brotna, tá tær verða greinaðar. Tað er hann als
ikki, sigur hann og heldur fast uppá, at listaverk, sum ikki tola at verða
útsett fyri greining, eru vánalig. Tað ber nevniliga væl til at troyta eitt
vánaligt verk gjøgnum greining og umseta tað til eina eintýðugan týdning og tá
hetta er hent er eingin grund til nakrantíð at lesa hesa vánaligu yrking aftur
ella hyggja at vánaliga (eintýðuga) málninginum aftur. Eitt gott listaverk blívur
hinvegin við at hava okkurt aftrat, sum kanska ikki er so lætt at seta orð á og
sum alla tíðina genererar nýggjar týdningar.
Tann
svarta bókin, Lille Dæmonologi, er miðsavnað um óndskapin, sum essayisturin sigur
seg trúgva uppá heilt ítøkiliga. Fyrsta ritroyndin snýr seg um Eksorsistin, tann kenda ræðufilmin
sum William Friedkin leikstjórnaði í 1973, og sum høvundurin greinar og brúkar
sum útgangsstøði fyri sínum undrunar- og áhugaverdu hugleiðingum um m.a.
fatanina av triviallist og átrúnað. Í seinnu ritroyndini tvinnar
ritroyndarhøvundurin nakrar afturminningar saman við onkrum, sum hann hevur
lisið og tekur við hesum samanum lyndið hjá tí ónda. Óndskapur er
menniskjaligur av lyndi, heldur hann, og tað óansæð um tað er tað slagið av
óndskapi og upploysn, sum alkoholisma førir við sær, ella tá ein maður uttan
nakra orsøk ella frágreiðing velur at sparka ein hund. Tilvitaður, djevulsettur
óndskapur er eisini einasta frágreiðing, sum høvundurin fær til at passa við teir
gerningar, ið vórðu framdir undir nazistaveldinum. Hendan frágreiðingin hjá mær
ljóðar kanska tung og fýrakantað - tað er teksturin yvirhøvur ikki, hann er tvørturímóti
málsliga nuanseraður og fjølbroyttur og sum heild ein sonn frægd at lesa. Við
nøkrum ítøkiligum, eyðskildum dømum megnar Søren Ulrik Thomsen at leiða lesaran
fram móti stórum, universalum ásannanum. Hansara stóra mentanarliga og bókmentaliga
innlit og skynsemi er avrundað av einum serstøkum fjálgum, medmenniskjansligum
tóna, humor og sjálvspei, sum ger lesiupplivingina til nakað heilt serligt,
samstundis sum ritroyndirnar í grundini eru so mikið djúpleittar, at tær
saktans kunnu lesast fleiri ferðir
Claus
Carstensen og Søren Ulrik Thomsen eru nøkulunda javngamlir og byrjaðu báðir at
gera um seg á danska mentanarpallinum um somu tíð tíðliga í fýrsunum.
Heliografisku prentini hjá Claus Carstensen eru merkt av sama kompakta dámi sum
ritroyndirnar hjá Søren Ulrik Thomsen, hetta eru myndir, tú kanst hyggja eftir
aftur og aftur. Báðir listamenninir tykjast áhugaðir í trivialmentanarligari
ikonografi og psykologiskum grundsøgum, eitt nú allýsir Søren Ulrik Thomsen temaið
í flestum ræðufilmum at vera eitt slag av afturkomu hjá tí fortrongda, og Claus
Carstensen tykist vera inni á júst hesum sama í sínum variatiónum av myndum,
sum m.a. eru gjørdar við íblástri í myndamálinum hjá heavymetalbólkum. Við
sínum serstaka áhuga fyri tí grumma og ræðuliga
og fyri mótmentanum í samfelagnum, er áhugin fyri heavymetalmentanini
sjálvsagdur. Tungmálmsrokkur snýr seg ofta um negativar kenslur av ótta og øði
og úttrykkið er ofta dapurt og aggressivt í ein næstan barnsligan mun í sínum
ágrýtni eftir at provokera og skelka áskoðaran. Myndirnar hjá Claus Carstensen
eru nógv meira tilvitaðar enn tað og tær eru eisini meira enn bert illustratiónir
av nøkrum ritroyndunum. Talan er um sjálvstøðug listaverk, sum snúgva seg um
somu evni sum tekstirnir viðgera. Óhugnaligu, avskeplaðu myndevnini eru fløkt
inn í ymisk mynstur og yvirmálingar, sum bæði sýnist hugtakandi rátt og
ekspressivt og sum samstundis hevur okkurt greinandi, gløggskygt yvir sær. Nógvar
av myndunum eru daprar og tykjast á sama hátt sum tekstirnir viðgera lyndið hjá
óndskapinum, men fría sambandið millum tekst og mynd elvir til eina ørgrynnu av
assosiatiónum, sum gera upplivingina av bókunum enn ríkari.
Bøkurnar báðar eru ikki stórar í vavi, men tær hava stóra innihaldsliga
tyngd. At fáa tvær tílíkar bøkur út á einum føroyskum forlagi, má sigast at
vera eitt ordans bragd. Tað var sum skilst Claus Carstensen, sum fekk hugskotið til bókina, sum eftir ætlan verður
partur av eini røð av tílíkum listafólkabókum, sum Steinprent skal geva út. Tað
er fyrst og fremst Steinprent, sum saman við listafólkunum stendur fyri
bragdinum. Men sambært fólkunum á grafiska verkstaðnum, hevði einki verið gjørt
uttan ta málføru hjálpina frá Føroyaprent, sum bæði hevur stuðlað verkætlanini
og sum á sera sannførandi hátt hava staðið fyri tí krevjandi prentiarbeiðinum. Claus Carstensen og Søren Ulrik
Thomsen: Dét, hvorom man hverken kan tale eller tie og Lille dæmonologi.
Steinprent. 900 krónur fyri settið (introprísur).
"...Det
hvorom man ikke kan tale, om dét må man tie", sagde Wittgenstein. Men hvad
stiller man op med dét, hvorom man hverken kan tale eller tie? Dét, man ikke
kan tale om, fordi det ligger udenfor sprogets grænse, men heller ikke tie
stille med, fordi det presser sig på? Man skaber kunst, for kunsten er ikke et
sted, hvor tanker, som allerede er tænkt af filosoffer, semiotikere og teologer
finder form, men derimod et sted for nye betydninger, som man først kan tænke
over, når de er kommet til verden som kunst..." (Søren Ulrik Thomsen af: "Dét,
hvorom man hverken kan tale eller tie" s.10)
"…Men
hvorfor overhovedet deponere ondskaben i en fantasifuld middelalderfigur i
stedet for at identificere den dér, hvorfra den tydeligvis udgår, nemlig fra
mennesket? Fordi denne ondskabens uopløselige rest qua sin status som hinsides
begribelse og relativering må betegnes som absolut, mens mennesket på trods af
arveynden jo har frihed til at vælge imellem godt og ondt…" (Søren Ulrik
Thomsen af: "Derfor tror jeg på djævelen" s.40-41)
(KP)
