Thursday, August 2, 2012

Ó-søgur av hinum slagnum - um samkyndleika í føroyskari myndlist




2. og síðsti partur

Spurningurin um samkyndleika í føroyskari myndlist er eisini ein ættarliðsspurningur, bæði tá tað kemur til viðurkenning og opinleika, eisini millum listafólkini sjálvi. Tí tað sær út til, at jú yngri fólk eru, tess størri er tollyndi. Tá tey ungu føroysku listafólkini sýndu fram á Norðurbryggjuni í Keypmannahavn herfyri, var helvtin av teimum seks framsýnarunum samkynd og opin um at vera tað. Í føroyskari listasøga er framsýningin einastandandi í so máta. Framúrskarandi listakvinnan Silja Strøm hoyrir til yngra ættarliðið, sum ikki dugir at síggja nakran trupulleika í samkyndum. Hon er ikki samkynd sjálv, men hennara persónar tykjast ofta hava fleiri kynsligar samleikar, teir kunnu t.d. vera hybridar millum djór og menniskju, og ofta eru teir lýstir eitt sindur "kinky", "queer" ella fremmandgjørdir. 

Hetta fitta lítla prentið avmyndar m.a. eina konu, sum følir uppá eina aðra. Tað er partur av einum stórum prenti, sum hongur her framsýningini. Silja Strøm hevur saman við trimum øðrum føroyskum listafólkum eina fína framsýning í Listasavninum í løtuni, sum eg hervið nýti høvið at viðmæla. Hennara lítla mynd er donerað til LGBT og verður saman við øðrum doneraðum verkum seld á uppboðssølu, tá hendan framsýningin endar.




Sniðgevin Barbara í Gongini spælir á sama hátt við kynsligan samleika í síni skulpturellu og ekspressivu formlist, sum ofta tykist beinleiðis vend móti tí siðbundna. Men Barbara er sum heild eisini ógvuliga óprovinsiel, altjóða og stórbýarkend. Henni dámar væl at brúka traditiónina og venda henni við, hetta sæst eisini funktionelt soleiðis at skilja, at hon kann finna uppá at brúka pløgg, sum minna um blusur til buksur ella øvugt. Fjølbroytni og opinleiki eru fullkomiliga grundleggjandi partar av hennara úttrykki, sum altso yvirhøvur ikki aktar frammanundan viðurkendar myndir av hvat er maskulint og hvat er feminint.

Barbara í Gongini: Wiktor 2012


Á Várframsýningini í Listasavni Føroya í 2009 varð evnið Samleiki sett á breddan og har var tað serliga eitt av listafólkunum, sum fekk nógv pláss á framsýningini. Tað var tann originali fjøllistamaðurin Ova / Dennis Agerblad, sum viðger samleika í øllum sum hann ger, antin tað er tónleikur, musikkvideo, performance ella myndlist. Dennis Agerblad er ógvuliga anti-disney og gongur uppá tvørs av tí vakra, elskuliga og glamourøsa, sum  annars verður dyrkað bæði í samkyndum- og í trans-høpi. Hugsið um okkara ímynd av teirri meira vanligu drag-drottningini, sum jú glitrar øll sum hon er.

Várframsýningin 2009 Foto: Birgir Kruse

Dennis Agerblad heldur fast uppá at dyrka tað ljóta og anti-glamurøsa. Fyrstu ferð, eg upplivdi hansara myndlist var á stóru framsýningini av føroyskari list á Den Frie í Keypmannahavn í 1999. Tá sýndi hann fram nakrar monumentalar myndir av sær sjálvum í myrkamorreyðari nokkso "straight" tjóðveldistroyggju í myndum, sum onkursvegna innihalda somu mótsetningar sum tann fyrsta myndin, sum vit sóu hjá Unn Joensen. Á hesari Altso tann gamla rótføroyska og hevdvunna hampiligheitin móti einum nýggjari og meira modernaðum veruleika. Í myndunum á Várframsýningini hevur Dennis Agerblad listamaðurin lýst seg sjálvan í fleiri ymiskum leiklutum, sum klovn og sum martyr og sum trans í ymsum dressum, sum vóru við í einari stórari, fantastiskari installatión á Várframsýningini.








Halldis Olsen er ein av okkara mest áhugaverdu ungu listakvinnum. Sjálvt um hennara tøkni og myndamál á ein hátt virka heldur gamalslig, hava hennara myndir ein serstakan, hugtakandi myrkan tóna. Hon sker í linoleum lýsingar av djórum ella menniskjum, sum at síggja til eru realistiskar og lutfalsliga vandaleysar. Men hyggur tú eina løtu, so vísir tað seg sum, at okkurt er, sum tað ikki eigur at vera. Til dømis eru djórini onkursvegna avskeplaði sum í einari marru. Um vit samanbera Halldis Olsen við stóra føroyska meistaran innan linoleumsskurð, so eru myndirnar hjá Elinborg Lützen jú yðjandi fullar av detaljum, ið verða skoðaðir útífrá við eini ávísari fjarstøðu. Myndirnar hjá Halldis eru nógv einfaldari við fáum ella bert einum figuri, sum vit síggja í nærmynd og sum verður upplýstur í klaustrofobiskum bølamyrkri.

Dugnaligi tónleikarin, filmslistamaðurin og myndlistamaðurin, Heiðrik á Heygum, sum harumframt er kurator, - ja hann er fjølbroyttur og fevnir breitt mentanarliga eins ein annar William Heinesen - hevur málað tvær myndir, sum beinleiðis viðgera samkyndleika. "Døguraborðið" snýr seg við listamansins egnu orðum um elefantin í rúminum, ella tað, sum man ikki tosar um. Hetta er ein gerandissena av eini lítlari familju við døguraborðið. Tað, sum sonurin roynir at siga, verður eyðsýniliga ignorerað. Hesar báðar myndirnar eru eitt sindur øðrvísi, varligari og meira kenslubornar, men eisini meira neutralar og friðaligar enn onnur verk hjá Heiðriki á Heygum. Heiðrik er dugnaligur og hevur ans fyri tí spektakulera. Men í hesum myndunum er tónin ein annar. Av somu orsøk fáa myndirnar ein sera álvarsligan dám, sum eg haldi er rørandi. Sjálvsmyndin í myndini við heitinum "Barnið" er til dømis ógvuliga niðurtónað og tykist somuleiðis snúgva seg um ikki at kunna liva upp til tær vónir, sum ungi maðurin følir, at umhvørvið hevur í mun til hansara tilveru.

Sjálvt um Jóhan Martin Christiansen enn er lutfalsliga ungur akademinæmingur, hevur hann rættiliga gjørt vart við seg í danska listaumhvørvinum. Hann hevur eisini tikið lut á fleiri framsýningum her heima við m.ø. installatiónum og video, har hann ofta stáplar ymsar lutir upp í originalum konseptuellum installatiónum, sum eru merktar av humor og poesi. Jóhan Martin Christiansen hevur stóran áhuga fyri bókmentum og hansara list tekur støði í konseptlistini ella einum avleggara haðani, nevniliga teirri relationellu listini, sum um somu tíð kann snúgva seg um politikk, samfelag og persónligar upplivingar. Hetta eru sambært listamanninum tankar um list, sum ikki bert snúgva seg um seg sjálvur, men sum relatera til og taka lut í umhvørvinum, sum hesi hugskot og verk verða sett inn í. Her hava vit eina uppseting av eini plakat, sum vendir øvugt, einum grønum plastikkkassa og einum bandupptakara. Á tí  rættiliga speiska heitinum Self-portrait-in-very-dark skilst, at tað er eitt sjálvportrett. Hetta er um somu tíð sera konkret og einføld og abstrakt og fløkt list. Tilsipingarnar eru nógvar og summar fjaldar, tað kunnu t.d. vera privatar ella kensluligar upplivingar hjá listamanninum, men hesi tríbýttu verkini eru tilfarsliga merkt av vakurleika og einfeldi.



Og um vit nú samsvarandi evninum í fyrilestrinum taka samanum og spyrja okkum sjálvi hvar samkyndleikin í hesum seinasta verkinum er, ber sjálvandi til at peika á ælabogalitirnar, ið verður brúkt sum symbol fyri ymiskleikan í LGBT høpi. Men sambært listamanninum sjálvum sipa ælabogalitirnir í grundini til Ólafur Eliasson, kenda danska-íslendska listamannin, sum arbeiðir við ljósi og perceptión og sum gjørdi ælabogan rundan um listasavnið Aros.

Og hervið eru vit á okkara stuttu ferð komin allan vegin runt um samkynd og hinskynd listafólk og kunnu endaliga staðfesta, at myndlist hjá samkyndum  hevur líka lítið og líka nógv við kynssamleika og sexualitet at gera um listin hjá hinskyndum. Hetta er neyvan nøkur skelkandi uppdaging, men staðfestingin er umráðandi. Vónandi er hetta ein lítil byrjan uppá, at samkyndleikin, sum altíð hevur verið partur av føroyskari myndlist - vit kenna øll somul fantastisk samkynd listafólk, livandi sum deyð, hvørs privatlív ongantíð er nevnt í listabókunum orsakað av teirra samkyndleika, - ikki longur verður tagdur burtur í føroysku myndlist.  

Kinna Poulsen