Fyrilestur: Kinna Poulsen. 1.partur
Hendan myndin hjá Unn Joensen
sigur kanska alt betri enn eg sjálv fái sagt tað. Hon hekk á Várframsýningini í
2007 og avmyndar tveir leðursjeikar, sum leiðast onkrastaðni uppi yvir
Klaksvíkini. Summi halda kanska, at myndin er provokerandi, men hví er hon tað?
Fyri tað fyrsta kundu menninir tað sama verið lendir á mánan so fremmandgjørdir
síggja teir út í føroyska landslagnum, men tað áhugaverda er, at áskoðarin
fatar hesar báðar myndalutirnar; landslag og menn sum mótsetningar, hetta livir
eyðsýniliga ikki upp til okkara ímynd av einum pari, sum gongur romantiskan túr
í haganum.
Tá eg varð biðin um at halda
henda hesa framløguna um samkyndleika og samkynd í føroyskari myndlist, var tað
ikki uttan eitt sindur av innari mótstøðu, at eg játtaði. Mótstøðan hevði einki
við samkyndu søkina at gera, henni taki eg eins sjálvsagt undir við og eg taki
undir við mannarættindum yvirhøvur. -Nei mótviljin snúði seg um hetta at knýta kynslív
og myndlist saman, tí hesum væntaði eg ikki at fáa nakað burturúr. Eg minnist,
at eg hevði tað á nøkulunda sama hátt, tá eg fyri nøkrum árum síðani varð biðin
um at halda eitt upplegg um kvinnur í føroyskari myndlist, og eisini tá fekk eg
onkrar nýggjar tankar burturúr. Lat meg bara koma við øllum fyrivarnum
beinanvegin. Hetta er als ikki nakað lætt evni. Í Føroyum verður hvørki
granskað í myndlist ella í samkyndleika og als ikki í samkyndleika í føroyskari
myndlist. Tá eg skuldi skriva hetta uppleggið, mátti eg sostatt gera tað uttan
nakra fyriliggjandi gransking. Tit mugu tí fyrigeva, at eg tykist vera uttan
akademiskt fótafesti, vit mugu royna at klára okkum uttan. Onkrastaðni mugu vit
jú byrja. Eg byrji við at kanna føroyska listasøgu út frá einum samkyndum
sjónarhorni og endi við eini presentatión av fýra samkyndum føroyskum
listafólkum (sí part 2 av fyrilestrinum)
Samkynda listasøgan í Føroyum er
eitt slag av eini ó-søgu, ella eini antisøgu, sum er tengd at burturkrógvaðu
støðuni hjá samkyndum annars í føroyska samfelagnum. Tað merkir tað sama sum,
at vit fram til fyri kortum ikki hava havt nógv listafólk í Føroyum, sum hava
verið opin um teirra kynsliga samleika, og inntil í dag hevur ikki verið sagt
ella skrivað nógv alment um hetta. Tann
samkynda listasøgan er ikki til. Ella sjálvandi er hon til, tí vit kenna øll
bæði livandi og deyð, fantastisk, samkynd listafólk, men í okkara annars so
siðsøguligu og ævisøguliga listabókum er ikki eitt orð at lesa um at
listafólkini eru samkynd. Vit føroyingar eru annars so ómetaliga áhugaðir, tá
tað kemur til "slag". Hvørjum slagið mann er av. Hetta slagið og hitt
slagið, men tað eru vit eyðsýniliga ikki, tá tað kemur til "hitt
slagið". Hetta hongur saman við teirri ósøgdu søguni hjá samkyndleika í
Føroyum, sum henda framsýningin "Hvat er natúrligt?" er við til at
broyta.
Lat okkum byrja við at hyggja at
yvirskriftin, sum adúkar vissar fordómar. Idiomatiska orðingin at vera "av
hinum slagnum" sigur í grundini nokkso nógv, tí "hitt slagið"
treytar, at vit eru tvey sløg, okkara slag og so "hitt" slagið. Ein
heimsfatan við støði í mótsetninginum "vit" og "hini" - har
"vit" verður fatað sum samlík einum sjálvum og "hini" sum
øðrvísi, má sigast at vera ein rættiliga einføld og avmarkað heimsfatan.
Samstundis ber idiomið "av hinum slagnum" brá av eini rættiliga ekskluderandi og homofobari mentan.
Orðingin finst heldur ikki á t.d. donskum ella enskum og tað er absurd at hugsa
sær hana á øðrum málum "han er den anden slags" ella "she is the
other kind". Tað er løgið at orðingin "hon er av hinum slagnum"
er fatað sum meira hampilig enn øll møgulig onnur heiti um samkynd, tí í
grundini er hon tann ljótasta av øllum.
Listasøguliga er føroysk myndlist
sum kunnugt í tí heilt serligu støðu, at hon ikki av álvara kyknaði fyrr enn
tíðliga í 20.øld, tá modernisman væl og virðiliga hevði fest sínar røtur kring
Europa. Og tað er jú heilt ótrúligt at hugsa sær, at meðan Picasso, Duchamp og
Kandinsky og onnur kollveltu og gjørdu við, stóð Niels Kruse niðri á Møl á Eiði
og málaði tað elskaða landslagið har norðuri. Vit byrjaðu av sonnum seint og
tað var landslagið, sum í mong ár hevði høvuðsleiklutin í føroyskari myndlist.
Sæð uttanífrá kann fasta takið, sum landslagið hevur myndevnisliga í
myndlistini bera brá av eini heldur sakleysari og ósjálvstøðugari tilgongd til
myndlistina. Hetta samsvarar við ímyndini av føroyingum sum upprunakent
náttúrufólk, sum livir í, av og í fullum samljóði við náttúruna. Tað vísir seg
eisini sum, at ummæli av føroyskari list í útlondum ofta snúgva seg um føroysku
náttúruna sum tilverugrundarlag og at ummælarar ofta gera vart við eitt
serligt, upprunaligt reinlyndi í føroysku verkunum. Tað kann væl vera, at vit
sjálvi hava havt lyndi til at stuðla uppundir ella í øllum førum góðtaka hesa
romantiseraðu ímyndina, men okkum tørvar hana ikki og hon er ikki longur
nøktandi í mun til okkara veruleika, sum ávirkað av altjóðagerð, interneti
osfr, er vorðin meira fjølbroyttur, fleirfasetteraður, ymishættaður og rúmligur
eisini tá tað kemur til samkyndleika. Tað sóðu vit, tá umleið 5000 fólk møttu
til Pride skrúðgongu í Havn.
Hyggja vit út yvir ta stuttu
føroysku listasøguna, hava vit ikki havt nakra serliga hevd fyri kroppi og
kyni. Sjálvt persónsmyndir sum hendan kenda myndin hjá Mikines; Aftur av
Jarðarferð, eru heilt øgiliga kroppsleysar. Kvinnurnar tykjast identitetsleysar
maskur, meðan menninir eru málaðir sum einstaklingar, men her er jú als eingin
kroppur, eingin anatomi í lýsingini, sum heilt greitt snýr seg um tað andaliga,
um dapra huglagið. Nøkur fá undantøk eru sum t.d. hendan fína, naivistiska
myndin hjá Frimod Joensen við heitinum Longsul, har vit síggja ein kvinnukropp
í myndini. Vit síggja eisini ein lúrara, ein mann, sum situr við sína song og eyleiðir
eina nakna damu í vindeyganum yvirav við longsulsfullum eygum. Uppi yvir
songini hongur ein málningur, so her er landslagið eisini sloppið við í
lýsingina, sum helst er ein sjálvsmynd.
Annars kemur Tóroddur Poulsen eisini
javnan inn á tað kynsliga í sínum nýskapandi myndum. T.d. í humoristiska urtapottinum við áskriftini FUGLAR, men við heldur óskikkiliga heitinum Snillatræ. Í myndini "Oys" hevur listamaðurin
lýst ein, sum yvirhøvur ikki ætlar sær í grindadráp, eg skal ikki kunna siga um
hann er samkyndur, men hann er í minsta lagið metrosexuellur og modernaður
maður við oyraringum og smørtum klæðum.
Innan standmyndaøkið er støðan
sjálvandi heilt øðrvísi, tí her hevur menniskjakroppurin ein høvuðsleiklut.
Janus Kamban er tann stóri vegarin innan føroyska list og innan føroyskar
standmyndir, og her kunnu vit jú í rættiliga stóran mun tosa um nakinleika og
um kyn, men orsøkirnar til naknu standmyndirnar liggja jú meira í einum
klassiskum listaideali enn sum nakað beinleiðis úttrykk fyri samkyndleika.
Hendan frálíka standmyndin hjá Janusi Kamban er í grundini eisini vitalistisk
og gongur í stóran mun út uppá at vísa megina í rørsluni, og hvussu fimur
drongurin er.
Í áhugaverda filminum hjá Katrini
Ottarsdóttir um Hans Paula Olsen, tosar myndahøggarin um at gera
standmyndabólkar, at hann heldur tað er so keðiligt ella onkursvegna so
ómetaliga liðugt at hava ein kvinnu- og ein mansfigur saman. Og her er tað
sjálvsagt, at hann hugsar sum ein heterosexuellur listamaður. Men hvussu so við
teimum báðum damunum hjá Andriasi Andreasen niðri í miðbýnum? Eg haldi, at staðsetingin
beint við Keypsamtøkuna í býnum á ein hátt broytir úttrykkið á standmyndini. Hetta
er jú ein lutfalsliga naturalistisk klassisk standmynd og á sama hátt sum í
klassiskari list eru figurarnir naknir. Men av tí, at standmyndin er stødd
uttan fyri ein handil í býnum, sær tað í grundini eitt sindur løgið út, at
kvinnurnar eru naknar og eg eri neyvan tann einasta, sum hugsar handan vegin,
tí standmyndin verður í heilum latin í ymisk klædnapløgg.
Sæð burtur frá nøkrum lutfalsliga fáum
standmyndum hava vit í føroyskari list onga hevd fyri kroppi og kyni. Føroysk
list er um ikki beinleiðis ósexut, so er hon í øllum førum rættiliga puritansk.
Sum listamiðlari og lærari skal eg vera tann fyrsta at viðganga, at eg ikki í
nóg stóran mun havi hugsað um at inndraga samkynd ella transpersónar í mítt undirvísingartilfari,
men tað fari eg at gera. Tí ymiskleikin og viðurkenning av ymiskleikanum eru sjálvsagt
umráðandi fyri okkara samfelag og við teimum politikarum in mente, sum í heilum
ávara um glíðibreytir og um tað ónatúrliga, kann eg líka sjálv ávara, ella
nevna, at tær allarmest homofobu mentanirnar, tær sum av øllum alvi arbeiða
ímóti ymiskleika og ímóti samkyndleika ofta uttan at vita av tí og púra óviljað
hava lyndi til at taka seg nokkso gay út. Dømini eru mong um hetta innan
fascistiska og kommunistiska fagurfrøði.
Tá vit á henda hátt eftir einum
síðuvegi koma inn á tað politiska, mugu vit eisini minnast til, at føroysk list ikki í
serliga stóran mun hevur verið politisk. Eg minnist, at vit á sinni flentu at stuttligum
viðmerkingum frá Miðflokkinum um stríðið fyri at fáa endarnar at røkka saman, tá
kærleikin kølnar millum menn, men málið um 266b var jú í grundini sera
álvarsligt og her vóru tað nøkur listafólk, sum blandaðu seg. Ole Wich hevði á
síni heimasíðu eina verkætlan, ið nevndist homoFObia við klistrimerkjum og plakatum,
sum fólk kundu printa út. Verkið var rættiliga einfalt og spældi uppá okkara tjóðareyðkenni, flaggið og FO. At brúka merkið í tílíkum verkætlanum
virkar rættiliga provokerandi uppá summi, og listamaðurin varð eisini saksøktur
fyri hetta, og tað gjørdi jú bara verkið
uppaftur meira kent og effektivt.
Humor er ikki ringasta vápnið, tá berjast skal fyri eini
søk, og tað síggja vit dømi um í hesum svarta og reyða og hvíta prentinum
hjá Hanna Bjartalíð.
- "God is gay"
hevur onkur skrivað á veggin fleiri staðni í Havn í eini útsøgn, sum jú eisini
er fyri samkyndleika, men sum kanska eisini relaterar til mótviljan, sum ein
minniluti av sonevnt trúgvandi hevur havt mótvegis samkyndleika og sum vit
kanska serliga løgdu til merkis undir 266b kjakinum. Málið varð eisini væl lýst
í donskum fjølmiðlum og fleiri donsk listafólk gjørdust kløkk av málinum, m.a.
John Kørner. Kendi danski listamaðurin hevur fleiri ferð arbeitt í Steinprenti,
seinast fyri stuttum, tá eg hevði eina samrøðu við hann. Hann greiddi frá, at
hendan myndin, sum var málað til framsýningina Natúrligvís í grundini umboðar
eina vend í hansara list. Kørner segði – "Tað er hend ein stór broyting
við mínari list síðan eg var her seinast. Tá hevði eg eina mynd á framsýningini
[natúrligvís] av tveimum monnum, sum mussast og hetta var mítt fyrsta politiska
verk, sum tók støði í onkrum aktuellum, júst um tað mundið varð ein samkyndur
maður álopin her í Havn, og hendingin førdi saman við grein 266 b málinum til
nógv kjak. Eg haldi, at føroyska hevdin við at avmynda náttúruna í listini er
áhugaverd og tí var tað eisini umráðandi fyri meg, at teir báðir menninir høvdu
føroyska náttúru sum bakgrund. Eg tók upplivingina aftur við mær til arbeiðis
og síðani havi eg arbeitt við fleiri aktuellum evnum (listamaðurin hevur síðani
arbeitt m.a. við evninum trafficking)".
