Ein seinnapart á heysti, hugsi tað var í oktober 1977, gráan og samdrignan eins og hesin aprílmorgunin nærum fimm og tretivu ár seinni, kom eg í ørindum fyri 14. september út á Føroya fólkaháskúla at hitta táverandi rektara, rithövundin Steinbjørn B. Jacobsen.
Í fólkaeygum var hann langt síðani knæsettur sum ein politiskur ribbaldur, hóast hann ongantíð hevði verið uppi í partapolitikki. Hampalesarar og rímkærir føroyingar úr öllum málsligum heraðshornum litu á hann sum eina bókmentaliga kjötkvörn, ið gloypti alt sum heilt var og virðiligt í føroyskari yrkingarhevd, mól tað sundur og sputtaði tað út aftur í einari prent-ó-tespulögu fyri og aðrari eftir av hálvtýskum klumpum og smáfranskari sós.
Og so rópti hann hetta upp á skaldskap.
Óreinsettur.
Men sum sagt eg kom út á Háskúlan í ørindum fyri 14. september, nývorðin blaðmaður, og skuldi gera viðtal við Steinbjørn um nýføroyskan skaldskap. Íleiðingin var helst tann at Steinbjørn um hetta mundið, saman við Gunnari Hoydal, var ritstjóri á Varðanum. Teir báðir hövdu, tað man ikki vera ovsagt, fingið hetta gamla tíðarritið til æru og gjørt tað sjónligt aftur í tí kódnarmjørka sum orðaskifti um føroyska mentan var og tíverri tíðum er enn.
Teir vóru uppi í tretivunum báðir tá, Steinbjørn og Gunnar, tilkomnir menn, borgarar, men sjálvur var eg blaðungur, nítjan ára gamal og ivaleysur um alt. Helt meg vita tað sum vert var at vita um rektaran á Háskúlanum. Hevði ikki bert lisið yrkingar hansara, fleiri av sjónleikunum (eitt nú Ivaliva), stuttsögurnar og ikki at forgloyma greinarnar og lesarabrövini. Hartil hevði eg graml um mannin hiðani og haðani og tað skuldi alt vera rættiliga vist. Eitt nú var hann var tjóðveldismaður frá hvirli niður í húðaskógv (tað segði pápi mín). Eitt erpið mentavætti (segði mammubeiggin sum valdi fólkaflokkin). Ein smáborgarligur, smástirvnaður ulpusosialistur, sum ikki megnaði at ríva seg upp úr eplaveltunum suðuri í Sandvík (sögdu maoistarnir í Skrivarastovu). Fast skorðaður í afturlítandi hugmyndir um tjóðskap frá tíðini um og eftir 1946 (sögdu Framamenn). Sjálvur helt eg hann vera í so burturheftan í eina skaldsliga uppgerð við ættarlið í føroyskum bókmentum sum eg í ungøði míni og fleiri við mær í besta lagi hildu vera óviðkomandi.
Men maðurin sum tók ímóti mær á skrivstovuni úti á Háskúlanum var annar enn eg soleiðis hevði gingið og bilt mær inn. Har kendist einki bragd av mentaðum stórlæti ella tilgerð. Tvørturímóti. Maðurin var bragdligur, opinlyntur, skálkaligur og álvarsamur hvørt um annað, forvitin, bersögin og fyndugur. Hann var hvørki smáborgaraligur ella smástirvin. Langt burturífrá. Avgjørdur í áskoðanum sínum, gaman í, men rúmligur við, fullur av eygleiðingum og dugdi at koma á óvart við teimum, vitandi og víðlisin. Gav sær eisini stundir at lurta eftir mær. Lýddi við sínum einstaka slagi av ótolnum tolni eftir tí sum eg hevði at siga, öllum hesum sum eg helt vera mínar sjálvfingnu og fríbornu hugsanir, men fyri tað mesta vóru reksur upp úr marx-leninistiskum bóklingum. Hann var ikki óátøkur sorinskrivaranum í skaldsöguni Barba og harra Pál, honum dámdi at resonnera. At ivast í sær sjálvum og öðrum.
Og víst var hann sjálvstýrissinni inn í mergin. Men nei, hann hevði ongantíð verið limur í Tjóðveldisflokkinum. Tíansheldur var hann yvirgivin til romantiska afturskoðan. Fortíðin, sum hann hevði livað og ættarlið undan honum roynt hana, var upprunin til, men ikki samtíðin sjálv. Tað farna gjørdi eina neyðuga vitan, eitt grundarlag til stöðutakan nú og frameftir, ikki eina afturlitshalgaða fyrimynd. Hvørki samfelagsliga ella í bókmentunum.
Men var hann ikki vinstrasinnaður, meðni? Nei. Yvirhövur var hallið tann borgarliga vegin. Men í hesum sum öðrum galt tað sum kinverskir spekingar longu vóru komnir til tvey túsund ár áðrenn Mao varð skaptur oman á jörðina, hetta, at sonn orð sjáldan eru fögur og uttan misljóðið er samljómur tögn. Svört tögn.
Samanumtikið var henda samrøðan ein gráan seinnapart í oktober 1977 ørkymlandi fyri meg, unga blaðmannin á 14. september. Kanska tann mest ørkymlandi samrøðan eg nakrantíð havi havt við ein starvsfelaga. Áðrenn eg kom út á Háskúlan, hevði eg fast undir fótum, vissu um meg sjálvan og mítt. Aftaná var jörðin gløðandi og alt á reki. Men samstundis kendi eg meg upplyftan onkursvegna. Í allari óvissuni. Sansaði, um enn kámliga, eitthvørt sum í longdini fataði við og hevur verið mær meira vert enn öll svikalig sjálvvissa. Hetta kann dragast saman í orðunum hjá Jevtusenko, sovjetiska skaldinum, sum Steinbjørn henda seinnapartin og javnan síðani tók fram í samrøðum um bókmentir: Listin er eingin bøn um náði.
Viðtalið, fyrrnevnda, varð vituligvís skrivað, tað kom eisini á prent í Fjúrtanda og fekk onkrar hissini glósur í Dimmalætting og Dagblaðnum. Hvat tá. Tað sum kortini liggur eftir sum ein eldslóð í huganum er samrøðan við Steinbjørn og ikki einans henda samrøðan sær, men tann áhaldandi samrøðan gjøgnum árini, tað mótspælið og óofta eirindaleysa, men altíð góðviljaða mótspælið, sum eg sjálvur fekk og onnur við mær, ta tíðina hann var ritstjóri á Varðanum og seinni við. Hann lærdi okkum tað skapandi ósemjuna. Tann ivan og ikki síðst sjálvsivan, ið er listini so lívsneyðugur.
Nú er Steinbjørn farin. Tað kenst tómligt. Saknur er í honum, tað skal Guð vita, men tað er og fer altíð at verða við takksemi at eg hugsi um hann fyrst og fremst.
Carl Jóhan Jensen
