At ferðast er at liva, segði H.C. Andersen. Ævintýrforteljarin, stórfleygarin og listamaðurin, sum meira enn nakar annar er við til at skapa ta donsku sjálvsmyndina. Bæði so og so. Tað er umráðandi at kenna egnan mentanararv og ikki legga seg skerflatan fyri mentanarimperialismu. Eisini tá vit ferðast, skulu vit minnast hvaðani vit komu. Men kortini er tað ein amerikanari - yrkjarin og høvundurin Edgar Allan Poe - sum hevur sagt tað best fyri hesum skrivandi danskaranum: At ferðast er at doyggja eitt lítið sindur.
Tá tú ferðast, er tú í eini fløkju av skilnaði, skal siga farvæl við menniskju, við støð og við partar av tær sjálvari. Á ferðini sleppa vit tí stóra týdninginum, sum vit hava í okkara egna gerandisdegi, og vit gerast pinkulítil í heiminum og í søguni.
Tá vit ferðast fáa - í hvussu so er summi av okkum - tann einfalda og narcissistiska tanka, at vit sum makaleysir einstaklingar - uppliva okkurt fyri seinastu ferð. Eg eri so mikið sjálvsáhugað og so mikið ørkymlað um mín evarska lítla týdning í tí stóru myndini, at eg fái tankan, at hetta kanska er seinastu ferð eg eri á Musée d’Orsay frammanfyri teimum verkum, sum eg skrivaði sergrein um fyri 10 árum síðani og sum eru lunnarnir undir mínum ástøði.
At hetta kanska er seinastu ferð eg standi á Louvre. Á hesum heimslistasavni, sum er høvuðsímyndin fyri mínar tankar um, hvat eitt listasavn eigur at verða, tankar sum eg – ikki uttan skursl – havi stríðst fyri og vil stríðast fyri.
At ferðast er sjálvsagt eisini at liva, einamest tá børn eru við og vit saman kunnu uppliva nýggj støð og kend støð av nýggjum.
At hyggja eftir heiminum við nýggjum eygum, at føðast og endurføðast, at varnast og endurvarnast. Men samstundis støðugt at doyggja eitt lítið sindur, tí eg veit, at hetta er seinastu ferð eg leiði ein fýra ára gamlan Jens Brand í rullutrappuni í Centre Pompidou. Og lat meg siga beinanveg, at rullutrappurnar hugtóku drongin meiri enn listin.
Soleiðis stóð eg við murran í búkinum í Paris í farnu viku. Við øðrum fótinum í grøvini er kanska tikið í so dýran til, men hin fóturin stóð heilt víst í einum føroyskum hyli. Hóast eg nokk mest eri skapt av H. C. Andersen og tí ástøði, sum var frammi, tá eg læs í Keypmannahavn, so er tað í Føroyum at havi virkað mest, og tað er føroyski veruleikin, sum eg beri við mær út í heim. “Herfra min verden gaar”, skrivaði hann eisini. H.C. meini eg.
Tað er ógjørligt at hyggja eftir eini framsýning uttan samstundis at hugsa, hvat kundu vit lært av hesum heima. Hvussu kunnu vit seta fram nýggj perspektiv, hvørji høpi kunnu vit seta listina í, hvønn týdning kunnu vit geva listini fyri okkara lív, okkara trivnað, okkara mentanarpolitik, okkara gransking, okkara sjálvsmynd. Møguleikarnir eru óendaligir.
At minnast fortíðina er heilt grundleggjandi fyri eitt ríkt listalív. Tíma vit ikki at læra um fortíðina, skilja vit ikki nútíðina og vit skilja ikki, at alt er nýtt og einki er nýtt. Nú hanga tekningarnar hjá da Vinci á Louvre, og tær eru ein framúrskarandi vegur til fortíðina. Tær eru so sterkar og sansaligar, at eg kenni meg næstan kropsliga knýtta til stað, har alt hevur sín uppruna. Teir týsku romantikararnir, sum eg sá í Køln og Hamburg á veg heim, knýta okkum til sjálvan kjarnin í føroyskari list, eins og týsku ekspressionistarnir knýta okkum til ta serstøku ond, sum føroysk list er sprottin úr. Nei, fortíðin skaðar ikki.
Kortini kenni eg, at tað er nútíðina vit skulu leggja okkum meiri eftir. Eg sá fleiri framsýningar við samtíðarlist, eitt nú eina við nútíðar arabiskar list – ein framsýning sum veruligt tók meg av bóli. Eisini eina ovurstóra framsýning við standmyndum. Eg má bara staðfesta, at vit mugu ferðast fyri at síggja framsýningar av hesum slagi – hon var so stór, at vit ongantíð fáa ráð til hetta slagi av framsýningum her. Tann, sum ferðast, má eisini temja sínar tankar. Eg vitjaði eisini aftur á fleiri listasøvn og mátti enn einaferð sanna, hvussu fullvís serliga pompidoufólki eru, tá tey keypa list – tann, sum ferðast kann væl droyma um at havt eitt slíkt starv.
Sjálvandi skal alt hugsast niður í stødd, men eg upplivi, hvussu nútíðin er til staðar í teimum stóru evropeisku býunum á ein heilt annan hátt enn her heima. Og tað haldi eg ikki, at vit eiga lata okkum lynda. Virðingin fyri mentanararvinum og fyri okkara fortíð, skal greipast við virðingina fyri tí sum er nú. Vit skulu leggja okkum nógv meiri eftir nútíðini, gera okkum ómak at granska nútíðina, sýna hana fram og miðla hana, annars missir eisini fortíðin sín týdning. At ferðast leiðir okkum inn í nútíðina, men her er eisini nógv nútíð. Tað ræður bert um at lofta henni. Helst nú.
Um tvær vikur skal eg aftur út at ferðast. Hesiferð til Keypmannhavnar, har eg skal halda røðu fyri seks ungum føroyskum listafólkum. Framsýningin eitur Fráflyting og er sostatt, eins og tað at ferðast, í ein fløkja av skilnaði og eina ørgrynnu av tvítýdningum. Tað er fantastiskt, at ung føroysk listafólk leita sær út í heim, koma til nýggjar sannkenningar og sýna fram sína list, men eg doyggi eisini eitt lítið sindur, tí tey eru burtur og tá eg hugsi um ta nútíð, sum vit missa í Føroyum. Tað er nú einaferð her vit liva.
(IS)
