Sigast
kann, at tað er stórhending, tá nýggj
sálmabók, ella sum í hesum førinum, Sálmabókauppískoyti verður givið út. Í
formælinum sigur nevndin um verkætlanina, at uppískoytið einans er eitt
“ávegis verk”, sum kan geva eina ábending um, hvussu sálmasongurin í Føroyum
verður endurnýggjaður.
Leif Hansen, organistur í Vesturkirkjuni
Eitt
uppískoyti
At savna, geva út og autorisera eina sálmabók er stórarbeiði og eigur at verða
væl umhugsað og einans litið fólki upp í hendur, sum hevur skil fyri ymiskum
tættum sálmasangi viðvíkjandi. Slíkt arbeiði verður ikki gjørt á hvørjum degi,
og tí er uppískoytið at rokna sum fyrsta stig í arbeiðinum uppá at fáa til vega
eina nýggja føroyska sálmabók. Eitt
sálmabókaískoyti er nevniliga ikki nøkur nýggj sálmabók, men skal heldur fatast,
sum nevndin eisini tekur til í formælinum: “eitt
íkast frá okkara egnu tíð og ein ábending um, hvussu sálmasangurin kann verða
endurnýggjaður.” Eitt uppískoyti eigur ikki ikki at verða fevnt av somu
krøvum, sum vit seta til eina autoriseraða sálmabók. Úrvalið eigur at verða
breiðari og heldur liberalari enn í einari veruligari sálmabók. Og tí skal
hetta nýggja uppískoyti eisini metast út frá hesi treyt.
Sálmasangurin
Hetta at syngja saman hevur í øldir verið partur av felagslívi
hjá teimum, sum í Føroyum hava búð. Við sínari sjálvsøgdu savnandi og aktiverandi
natúr, umframt at verða íborin eina kensluborna og hugburðsmyndandi kraft, er sálmasangur
berandi lutur í protestantisku guðstænastuni. Sálmasangur kann í innihaldi vera
sera ymiskur, men felagsnevnarin er, at her er tað kirkjuliðið, sum kemur til
orðanna og verður aktiverað. Sálmabøkurnar
skula navigera í einum sera ymiskt samansettum kirkjuliði og verður tí ofta
eitt kompromis millum áhugabólkanar innan kirkjuna. Avgjørt liggur tí onkur
sálmur í boðskapi ella kvaliteti á pínumarkinum hjá onkran kirkjugangara.
Kravið til nýggjar sálmabøkur eigur til eina og hvørja tíð vera, sum danski
sálmagranskarin Henrik Glahn tekur til: “Fra
mange sider lyder samtidig ønsket – eller kravet! – om fornyelse og
aktualisering af salmernes poetiske og musikalske udtryk, en fornyelse i pagt
med tiden.”
Sálmabókin
frá 1990
Longu tá núverandi sálmabók kom í nýtslu í 1990 var eyðsæð,
at hon í mangar mátar ikki talaði til samtíðina, og at sálmabókanevndin handan
bókina var nóg so konservativ í sínari redaktión av bókini. Børnini og tey ungu
vóru nærum gloymd og eyðsæð var at t.d. árstíðssálmanir, brúdleypssálmarnir og
føstusálmanir ikki nøktaðu tann tørv,
sum kirkjuliðið hevði á slíkum sálmum. Føroyskt er ikki gamalt sálma-mál, og tí
avspeglar føroysk sálmayrking í sera stóran mun danska traditión. Danskur
sálmaskaldskapur hevur eyðvitað myndað sálmasang í Føroyum í 400 ár, og tí var
tað natúrligt, at tað er tann danska tratitiónin, sum eisini mann teljast
millum heimsins bestu, sum føroyskir sálmayrkjarar funnu sítt kjølfesti í. Bróðurparturin
av sálmunum í sálmabókunum frá 1960 og 1990 eru tí sostatt týðingar úr donskum.
Sálmaúrval
Ein málsetningur, sum nevndin handan uppískoytið ivaleyst hevur sett sær er, at
fáa teir sálmar til vega, ið sjálvsagt áttu at verið í sálmabókini frá 1990. Uppískoytið
kann tí í stóran mun fatast sum eina roynd at dagføra sálmasangin so, at hann í
minsta lagið er á einum norðurlendskum 1990- støði. Sjálvur havi eg ofta
undrast yvir, hvussu tað í sálmabók okkara bar til at umganga fleiri danskar
kjarnusálmar hjá eitt nú Grundtvig m.a. “Tag det sorte kors fra graven”, “Giv
mig Gud en salmetunge” og “Du, som går fra den levende Gud”. Hesir og fleiri
aðrir kendir danskir sálmar fyriliggja nú á føroyskum og í høvuðsheitum í góðum
týðingum. Nýggjari donsk traditión, sum í 1980’inum og 1990’inum varð
introduserað í uppískoytum og endiliga kom í Den Danske Salmebog í 2002, er
eisini at finna í bókini. Nevnast kunna
“Du, som gir os liv og gør os glade” og
“Du som har tændt milioner af stjerner”. Norski sálmayrkjarin Svein Ellingsen,
hvørts sálmar eru blivnir kjarnusálmar bæði í heimlandinum, Svøríki og Danmark,
er við sínum átta sálmum á veg inn í føroyskan sálmasang. Sera vælumtókti
dópssálmurin “Fyldt av glæde over livets under”, verður í týðingini hjá Hera
Tróndheim ivaleyst framyvir fastur sálmur, tá dópur er. Týðingar eru eisini bulurin í bókini. Av teimum gott 150 sálmunum eru bara gott
40 uppruna føroyskir. Av føroyskum yrkjarum kunna nevnast Sólrun Michelsen sum eigur sjey sálmar, P.J.
Sigvardsen fýra og Martin Joensen tríggjar. Millum hesar gott 40 upprunasálmar
eru heilt víst nakrir, sum kirkjuliðini fara at taka til sín. Nýggi
morgunsálmurin “Nú morgunsólin fevnir fjøll” hjá Sólrún Michelsen, hevur við
sínum svenska summarsálmadámi heilt víst potentiale til at gerast eitt
sálmahitt, kanska serliga um hann verður sungin til okkurt av svensku løgunum,
sum passa og hóska til.
Sálmaløg
Flestu sálmarnir fylgja kendum versfótum og kunna tí
syngjast til kend løg. Verður blaðað ígjøgnum bókina so sæst eisini, at tað í
stóran mun verður víst til gomul og kend løg. Serliga beit eg merki í, at í seks av sjey sálmum hjá Sólrun Michelsen verður
víst til gomul sálmaløg. Ein sjálvsagdur partur av einari endurnýggjan av sálmasanginum
eigur at verða, at nýggj løg verða innsungin. At einans áleið 15 føroysk
upprunaløg eru við í bókini er at undrast á. Eg skilji púrt einki av, at eitt
nú Knút Olsen einans hevur tvey løg við í bókini. Serliga havandi í huga, at
hann í 2012 lat úr hondum eitt savn við 65 sálmaløgum. Knút hevur t.d. nýtt lag
til týðingina hjá P.J. Sigvardsen av íslendska “Slá þu hjartans
hørpustrengi” í áðurnevnda lagsavni. Í Uppískoytinum verður ístaðin víst til
“Jesus, tíni sár og pína” Genéve 1551. Nýtt í føroyskum sálmabókaútgávum er, at
nótar eru skrivaði til løgini. Hetta eru nógv uttan iva glað fyri. Tó harmist
eg um, at hvørki becifring ella tekstur er settur við nótanar. Hetta er heilt einfalt ikki nóg gott, og eigur at verða fingið í rætt lag um nýtt upplag
skal prentast.
Til
børnini og tey ungu
Knappir 40 sálmar og sangir eru ætlaðir børnunum og teimum
ungu. Verður sæð burtur frá frálíkum sálmum sum “Máni og sól”, jólasangunum og
øðrum einstøkum sangum, so tykist ambitiónsstøðið hjá nevndini at verða út av
lagi lágt, tá um henda týðandi tátt í sálmasanginum viðvíkur. Kendir og ofta
hjálparleysir sunnudagsskúlasangir mynda í alt ov stóran mun barnatilfarið. Slíkir
sangir kunna sjálvandi brúkast til sunndagsskúlaarbeiði, men hoyra ikki heima í
einari guðstænastu. Krøv um poetiskan kvalitet eigur eisini at verða sett til
barnasálmar og -sangir. Avspeglar Uppískoytið tað føroyska andaliga
sangtilfarið fyri børn, so liggur eitt arbeiði fyri framman og bíðar eftir dugnaligum
yrkjarum og sangskrivarum.
Lítil
endurnýggjan
Eg loyvi mær at ivast í, hvørt málsetningurin hjá nevndini
at geva eina ábending um, hvussu føroyskur sálmasangur kann verða
endurnýggjaður, ber á mál við hesum uppískoytinum. Tann endurnýggjan, sum er at
hóma, er ein endurnýggjan, sum kemur til okkum uttanífrá. Ein endurnýggjan, sum
t.d. í Danmark byrjaði fyri 30 árum síðani. At endurnýggja sálmasangin hava
føroyingar ongantíð sjálvir roynt, og tí skula vit ikki vænta at sálmayrking,
lagasmíð og sálmasangur við eitt skal fara nýggjar leiðir. At eitt so fáment
land sum okkara hevur fyri neyðini at hyggja út um landoddanar eftir
sálmaskaldskapi er heldur eingin ólukka. Dygdarsálmar verða sum kunnugt týddir
til nógv ymisk mál, og hevur tað eisini verið siðvenja heilt frá Luther’sa
døgum. Tó er av størsta týdningi, at leitað verður við ljós og lykt, so vit
ikki koma út fyri, at onkur føroyskur dygdarsálmur liggur eftir, og at tað, sum
verður útgivið, bara er næstbest. Hetta seinna er at hóma í uppískoytinum. Kirkjunnar
myndugleiki eiga at miða fram móti, at føroyingar fáa eina nýggja føroyska
sálmabók í 2020. Við Uppískoytinum er hendan tilgongdin byrjað. Men Uppískoytið
vísir okkum eisini á, at nógv arbeiði er eftir at gera,
áðrenn tað fer at bera til hjá bispi at autorisera eina nýggja sálmabók.