Myndir myndir myndir...

Okkara umhvørvi hevur ongantíð í søguni verið so myndríkt sum tað er beint í løtuni. Vit verða javnt og samt díkt undir við myndum í telduspølum, reklamum, tíðindum, undirhaldi og infortainment, sum verður veitt okkum í einum støðugum myndastreymi gjøgnum sjónvørp, teldur, bløð, smartfonir osfr. Eg hoyri til ættarliðið, sum er tað seinasta føroyska ættarliðið, ið náddi at uppliva ein barndóm meira ella minni uttan sjónvarp. Vit sóu film, tá tað var føðingardagur hjá børnum í húsum, har tey áttu filmsapparat og annars í Havnar Bio og tá tað var jólafest í Frelsunarherinum ella Mimir, har vit sóu ávikavist undurvøkur Jesubíløt og stuttligar Skipper Skrekk teknifilmar. Nú eg hugsi meg um, hevði eg kanska ein óvanliga myndríkan barndóm. Í stovuni í barndómsheiminum hingu málningar, serliga nógv var gjørt burtur úr einari kubistiskari kompositión hjá Hans í Mikladali. Henda myndin átti sítt sjálvsagda heiðurspláss uppi yvir sofuni, men eisini hingu málningar og tekningar hjá Amariel Norðoy, Zacharias Heinesen, Janus Kamban og fleiri hjá Óla Egilstrøð í barnaheiminum uppi á Lützenstrøð.

Men tað er jú rættiliga vanligt at hava list hangandi í føroyskum heimum. Umframt listamálningarnar vóru fotomyndirnar og foto var omnipresent í húsinum, har eg vaks upp. Ikki á vegginum, men alla aðrastaðni. Í køliskápinum lógu Kodak og Agfa filmsrullur og niðri í kjallaranum í postkortrúminum stóðu eskjur við fleiri túsund postkortum við føgrum litmyndum úr Føroyum stáplaðar omaná hvørja aðra. Eg plagdi at taka kort upp úr gólvinum til pápa eina góða vinkonu, hesin virðismetti og samlaði uppá hesi postkortini, tó at tey vóru eitt sindur meiðslað. Hann var sjómaður og hevði altíð góða tíð at práta við okkum børn, tá hann var heima, honum dámdi at granska hesi postkortini og at gita hvar í Føroyum tey vóru tikin. Á einum stóli í postkortrúminum í kjallaranum lógu nakrar av myndabókunum “Føroyar í myndum” og so stóðu tvær støvutar eskjur, ið eingin nakrantíð nart við. Hetta vóru eskjur av einum ávísum postkorti, sum ímyndaði grindadráp og sum babba treytaleyst noktaði at selja eftir at mótstøðufólk móti grindadrápi vóru farin at gera um seg. Inni í einum øðrum rúmi í kjallaranum stóð tað stóra, tunga, vakra skriviborðið, sum kanska ikki var úr mahogni, men tað líktist í hvussu so er mahogni, og skuffurnar vóru vælvaksnar við messinghaldi, á tremur í myndum. Hetta vóru svarthvítar myndir frá fyrr í tíðini, einari óhugsandi tíð, tá eg ikki var til. Eg plagdi onkuntíð at fara stillisliga inn í hetta rúmið at blaða í myndarúgvuni og hyggja hugtikin og eitt sindur tortrúgvin at foreldrum mínum, ið sóu so ung og glað út og eg skilti tað ikki, tá eg hugsaði um, at eg slettis ikki var til tá hesar myndir vórðu tiknar.

Eg helt altíð, at pápi mín var øgiliga roksutur, tá hann tók myndir. Óansæð hvussu einføld uppgávan tóktist, tók tað altíð drúgva tíð at taka ta røttu myndina og ofta var eg við. Í Listasavninum skuldi Jarðarferðin fotograferast og tað var ikki so lætt, tí hon var so myrk og blits skygdi ov illa, so tá stóð eg har í tímansvís við eini hvítari paraply fyri blitsið. Í myrkakamarinum tók tað aftur ein ævinleika at velja út og at viðgera myndirnar og aftaná var tilskering eisini neyðug til tíðir. Allíkavæl eri eg vís í, at hann hevði verið heldur hámur, hevði hann vitað av framsýningini, sum nú verður fyriskipað við hansara myndum. Settuppið minnir misteinkiliga nógv um eina listaframsýning og Ásmundur Poulsen tók als ikki lættliga uppá listina. 

Hann málaði gamaní sum ungur, legði seg eftir nøkulunda sama stíli sum bygdamaðurin Niels Kruse, og málningurin av Eiðis bygd, sum Sigfried Skaale keypti á Ólavsøkuframsýningini í 1955 er slettis ikki so galin, ikki minst tá hugsað verður um, at hann, ið málað hevði, als onga útbúgving hevði. Eg fekk málningin fyri nøkrum árum síðani frá vinmanni mínum, Annfinni í Skála úr barndómsheiminum, har Jógvan Asbjørn Skaale býr. - Tað sindrið av listarligum sjálvsálitið, sum Ásmundur Poulsen einaferð hevur havt, hvarv eftir øllum at døma Hans Hansen í Mikladali fyri at takka. Hans hevði biðið hann um at gevast, plagdi fotografurin at greiða frá við einum sorgblíðum brosi, men hann hevði so mikið stórt álit á Hans í Mikladali, at hann ongantíð ivaðist í, at listamaðurin hevði rætt í síni meting. 

Men Ásmundur Poulsen var ikki tann einasti, sum setti eitt greitt skott í millum foto og list. Tí foto hevur í mong ár og ikki bara í Føroyum verið mett sum rein mekanisk reproduktión og einki annað. Á einum fundi í Photographic Society í London í 1850´unum helt ein av limunum, at hetta nýggja tøknið var ov turrisligt í mum til málningalistina, tí tað ikki megnaði at lyfta hugflogið. Sjálvt um listaframsýningar hava verið við fotomyndum, hevur gamla fatanin av fototøkninum sum eitt mekaniskt skrásetingartól hevur havt fastatøkur inntil fyri tveimum árum síðani, tá fotomyndin hjá Andreas Gursky av Rínánni varð seld fyri 24 milliónir krónur og sum staðfesti, at foto er eitt listarligt tøkni eins og øll onnur listarlig tøkni.

Ásmundur Poulsen slepti ongantíð myndunum. Hann hevur heilt vist tikið myndir, sum eru dokumentaristiskar og av handahógvi merktar fotomyndir hvørs høvuðsendamál er at skráseta fólk, hendingar, støð osfr., og allar hansara myndir eru ikki líka áhugaverdar, men summar teirra tykjast hava varandi virði. Tí hyggur tú at teimum í dag, er okkurt serligt við teimum. Eitt nú tykjast tær merktar av óvanligum nærlagni í kompositión og skuggaárini og stílsliga eru tær eisini serstakar. Fagurfrøðiliga kundu tær mint um Hollywood filmar frá fýrati- og fimtiárunum. Myndin av AUTO hevur júst hetta serstaka film noir huglagið av eini einsligari býarnátt, sum vit kenna frá filmunum. Men fotografinum líkaði serstakliga væl at ganga í biograf, og í summum av hansara svarthvítu myndum sæst sama lyndi til at fokusera uppá ein ella fáar figurar í einum atmosferiskum myndarúmi, har smálutir og heild í myndini samskifta og mynda eina samanhangandi heild.

Portrettmyndirnar innihalda í fleiri førum eina tulking av persónsmenskuni hjá teimum, sum hann fotograferar, t.d. í eini mynd av Eiðismanninum Olivar á Mýruni, har linjurnar í húsunum í bakgrundini ganga á skák av linjunum í tí portretteraða andlitinum við tí úrsliti, at portrettmyndin gerst óvanliga dynamisk. Andlitið er gjørt eitt sindur kámt og hetta hevur við sær, at eyguni tykjast enn meira klár og gløggskygd sum skoða tey framvið og síggja okkurt, sum áskoðarin ikki sær.

Dupultportrettið av Lisu og Williami Heinesen er óvanligt við tað, at tað er profilurin á frúuni, sum er í fokus, meðan sjálvt stjørnuskaldið næstan kámast burt í einum fittligum brosi. Stjørnuklár er stilleben-kenda drekkamuðsuppstillingin høgrumegin í forgrundini, við teimum báðum paraligu seruttpakkunum, ið tykjast staðfesta okkara varhuga av einum harmoniskum parlagi.

Næsta fríggjadag 22.februar hevði pápi okkara, Ásmundur Poulsen fylt 82 ár. Tá letur upp framsýning í Steinprenti við 38 av hansara myndum. Eg havi í mong ár hugsað um at framsýna tær í eini trúgv uppá, at tær umframt ta eyðsædda siðsøguliga virði, eisini hava myndalig virði, sum gera tær áhugaverdar at líta at sjálvt í dag eini hálvtrýss-trýss eftir, at tær eru tiknar. Á framsýningini verða bert svarthvítar myndir, sum fotografurin sjálvur hevur framkallað. Onkrastaðni má mann byrja, babba byrjaði sjálvur at fotografera í 1950´unum og av tí, at hann helt á í útivið fimti ár, liggja fleiri túsund myndir eftir hann, sum vit mugu royna at varðveita og at skipa, kanska ein partur av hesum verður savnaður seinni í eini størri bók. 



(KP)