Lista- og mentanarmiðling er annað og meira enn glitrutar reklamur og jalig hurráróp!

- Nei, mann kann guðsdoyð ikki ákæra útvarpssendingina In mente fyri at vera eitt elitert fílabeinstorn - hugsaði eg við mær sjálvum í áðni. Í dag var áhugaleikur í Gøtu og krimiungdómsleikur á Sandi á skránni í In mente, umframt at mentanarálmanakkin varð lisin upp. Hesi innsløgini um leikirnar kundu verið áhugaverd í antin Góðan Morgun Føroyar ella í tí frálíka Barnaútvarpinum, men at brúka tann dýrmetta og einstaka vikuliga mentanartíman til hetta, tykist mær oyslut. Rætt skal vera rætt, har var eisini ein rithøvundasamrøða í In mente og tað er í lagi, altíð áhugavert at hoyra hvat listafólkini sjálvi hugsa og ætla, og tey hava jú eisini innlit í tað, tey tosa um. Ikki ætli eg mær at finnast at vertinum í In mente, Gunnari Nolsøe, yvirhøvur ikki. Hann er ein sonn gáva fyri Kringvarpið, ómetaliga arbeiðssamur, trúgvur, áhugaður, og meira sjónligur í føroyskum mentanarlívi enn sjálvur borgarstjórin í Havn, og eg ivist ikki í, at Gunnar Nolsøe man arbeiða nógv fleiri tímar enn hann fær løn fyri, hann sæst í heilum til ferniseringar, konsertir í bygd og í bý um alt landið. 

Norðurlandahúsið er ein ómissandi mastodontur í føroyskum mentanarlívi, og húsið verður av sonnum og væl skiljandi í heilum inndrigið í In mente sendingarnar hjá grannanum, men tíverri er mentanarmiðlingin ofta heldur reklamukend og grunn, tey ymsu mentanartiltøkini verða lýst at vera "góð" og "fantastiskt" og dentur verður lagdur á, at øll eru vælkomin at koma í Føroya "heitasta" hús. Grønhærda mentanarborgin við síðuna av Kringvarpinum ynskir at lata upp fyri fólkinum, og tað skilji eg væl, tí tey verða alsamt fleiri í okkara grannalandum, sum eru farin at finnast at teimum dýru norðurlendsku mentanarkrónunum. Eg eri sannførd um, at vit sum fegin rinda okkara kringvarpsgjald halda, at mentan hevur stóra týdning og skal raðfestast, kanska skuldu mentanarborgirnar báðar í Sortudíki gingið fremst og fokusera uppá betri dygd og dýpd í mentanarmiðlingini. List og mentanarmiðling er annað og meira enn glitrutar reklamur og jalig hurráróp, ivin má sleppa framat viðhvørt og kritikkurin ikki minst. Eitt er vist og tað er, at dygd smittar! 

(KP)

Ein nýggj tøgn

Leyvið haldi eg - Løvet tror jeg eitur eitt tvímælt føroyskt/danskt yrkingarsavn, sum Tóroddur Poulsen gav út herfyri á danska forlagnum After Hand, hetta er fimta útgáva hansara á hesum forlagnum, hann hevur sjálvur enduryrkt yrkingarnar á donskum. Inngangurin letur okkum skilja, at yrkjaraegið hevur tørv á at læra seg eina nýggja tøgn fyri at samskifta við trøini eins væl og yrkjaraegið plagdi at samskifta við steinarnar. Í ár eru júst 30 ár síðan, Tóroddur Poulsen gav út sítt fyrsta yrkingarsavn, Botnfall og síðan tað er í minsta lagi eitt savn komið um árið. Hugtakandi í grundini hvussu homogent yrkjarauniversið hjá Tóroddi Poulsen er frá byrjanini og fram til í dag, og her hugsi eg ikki bara um modernistiska yrkiháttin við negatión, subjektskifti, samanseting av logiskt óforeiniligum heildum, samanseting av ítøkiligum og óítøkiligum, umrøðu av ókendum lutum í bundnum formi og um evnisval, men eisini um innihaldið, um vind, orð, klettar, myndir, trø og um skýggj, sum bera seg øðrvísi at enn tey plaga úti í veruleikanum. - "Blunda og tú sært míni orð" stóð í einari av hansara yrkingum (Myrkaspæl), og nú er tað ein nýggj tøgn, tað snýr seg um. Umhvørvið er blivið meira abstrakt og surrealistiska, dreymakenda flogið er sterkt og sannførandi í teimum fjøruti yrkingunum í nýggja savninum. Abstraktiónin forðar í ein vissan mun fyri eini realistiskari, mimetiskari tulking av yrkingunum, men millum tær abstraktu reglurnar hóma vit allíkavæl eitt einsamalt yrkjaraeg í tvídrátti, sum mistrívist í stórbýarferðini, men sum sanniliga eisini kann hava friðsælar løtur millum trøini:

havi jagstrað kettur

úr garðinum

og givið fuglunum

so teir afturfyri

syngja fyri mær

havi klipt runnin

hentað súrepli

við maðkum í

og sagt

við súkkluna

at hon ikki skal rusta

og eg havi eisini sæð

gamlar sangir

undir væðingini

lata kuffertið upp

so ein søga av dusti

dansaði fyri ljósinum

so tað smakkaði

av gyltum myrkri

Myrkrið er gylt og brotið, náttin er doyvd, áin er dovin, summarið er ævig nátt og mjørkin fæst í spannum í hesum fínu, inspirerandi yrkingunum, sum eru fullar av samanhangi og av mótsetningum og øvugtleika og sum eru orðaðar og settar saman soleiðis, at lesarin í heilum kemur í tankar um myndlist, um installatiónir ella um málningar hjá Soulages - tað var jú hann, sum fekk lýsandi ljósglottar burtur úr kolasvørtum málingastrokum.

náttin er

so ljós

trúgvi ikki

á myrkrið longur

Guð

hevur tú

eisini

í hjartanum

tá maðkarnir

hava etið teg

og summarið

er ævig nátt

Nei, heldur ikki hesa ferð eru nakrar serligar atfinningar á skránni, jú kanska viðvíkjandi donsku týðingunum, sum eru meira fríar enn neyvar, men hesum er tað lagt upp fyri við hugtakinum enduryrkingar. Sermerkta savnsheitið kemur frá yrkingini á síðu 54:

leyvið haldi eg,

drekkur myrkrið við máta

tey blettutu skýggini 

argaðu eygu míni

vindeygað er vaskað

við deyðum flugum

eg liggi her 

og trúgvi á skugga Guðs

tað tysta ljósið 

setir seg sjálvt í hálsin

(KP) 

Vencil 14 - Ummæli - nú er stund at gleða seg

81 síður av nýggjum føroyskum upprunaskaldskapi og týddum tekstum er í vavi tað, sum Vencil borðreiðir við hesa fjúrtandu ferðina, tíðarritið fyri skaldskap á føroyskum kemur út. Vencil er klekingarstaður hjá nýggjum rithøvundum og eitt bragd, sum er komið fyri at vera og takk fyri tað. Týðingar eru sjálvandi týdningarmiklar, tað sóu vit t.d. tá Ebba Hentze týddi Edith Södergran og tá Gunnar Hoydal týddi Allen Ginsberg, men hesa ferð er heldur stórur partur av ritinum týðingar, hetta hevur helst sína praktisku orsøk. Vencil fjúrtandi kom longu áðrenn jól, men í postkassanum hjá mær og øðrum haldarum lá hann ikki fyrr enn um hálvan januar sum ein nokkso seinkað jólagáva.

Permumyndin er enn sum áður upprunaprent, sum verður framleitt í Steinprenti til Vencil, og hesa ferð er tað Torbjørn Olsen, sum hevur teknað á steinarnar niðri á Skálatrøð. Myndevnið er reyðgrønt og religiøst við gulum strálum, so tað riggar væl til júst farnu jólahøgtíð, sjálvt um tað í roynd og veru snýr seg um eina illustratión av einum páskaleikriti. Tað er Alexandur Kristiansen, sum leggur út við trimum fínum yrkingum, sum av fyrstan tíð vórðu almannakunngjørdar her á listablogginum. Alexandur Kristiansen hevur síðan ta fyrstu útgávuna í 1968, givið út 22 bøkur, og hevur harumframt verið virkin og dugnaligur týðari. Nógv munu kenna hansara barnasangir, "Eitt lítið skýggj", "Lummalykta Óli" osfr., og sambært bókmentasøguni hjá Árna Dahl snúgva yrkingarnar seg um náttúruna, kvinnuna, ástina og deyðan. Lagt kundi verið aftrat, at summar av yrkingunum eru um mál og um at yrkja, og neyvan hevur nakar fuglfirðingur skrivað so nógvar alsknar lýsingar av Havnini sum hesin. Síðstu árini hevur Alexandur Kristiansen arbeitt við einum øðrum meira óítøkiligum yrkingarslagi. Hesar yrkingarnar eru meira surrealistiskar, dreymakendar minni mimetiskar og siðbundnar enn tær hava verið áður og spennandi er, tá ein svørthvít, kám fotomynd gerst byrjanin til eina skyggjandi gula yrking, ella tá ekspressionistiski meistaramálarin brúkar sína egnu húð sum lørift. Eg gleði meg til yrkjarin loypur heilt út í tað ótøkiliga løgna í einum komandi yrkingarsavni.

Nýggju yrkingarnar hjá Katrini Ottarsdóttir eru framúrskarandi. Tær eru á somu leið innihaldsliga, sum yrkingarnar í vælumtókta debutsavninum, tí vit eru enn stødd í tí forbannaða, grundleggjandi barndóminum, men tær eru betri, um somu tíð neyvari, opnari, musikalskari, meira kenslubornar við minni av sentimentaliteti og við reglum, sum koma púra óvart á lesaran. Mitt í einum ekspressivum eldhavi kemur ein regla so neyv, so turrislig, so gróðrarmikil, so rørandi, at hon slær luftina úr lesaranum: "tá hitin frá logandi jesusbíløtum uppi yvir barnasongum/ verður ov ørandi nærgingin/ sleppa børnini kanska at sova á deiliga kalda gólvinum við/ fótalagið/ hjá teimum vaksnu sum ikki enn eru vaknað". Støðið er tindhøgt í øllum trimum yrkingum, ið skapa stórar vónir til komandi savnið hjá Katrini Ottarsdóttir. Enn eina komandi klára kvinnuliga føroyska yrkjararødd eiga vit í Lív Mariu Róadóttir Jæger, sum hevur sjey stuttprosatekstir við í Vencil 14, tann næstseinasti, Panikkkærleiki er gott dømi um málið og stílin í hesum tekstunum, sum um somu tíð eru hvørkisliga neyvir og svakliga ekspressivir og intensir við denti á likamligar reaktiónir á sama hátt sum í søgum hjá danska høvundinum: Naja Maria Aidt.

Panikkkærleiki: Samrøðan er eitt træ. í býnum,

í eini park. Vit klintra upp, setningarnir eru

blaðungir og ljósagrønir sum vár. Tú sigur, og

so sigi eg, og so sigur tú. Eg ímyndi mær mínar

kenlur sum evarska smá kykt, tey eta hol á húð-

ina - skyggjandi, blásvartar klukkur, tæra mín

kropp. Óhugnaliga skundisliga. Tað skriðar

undir tunguni og longri afturi í munninum, við

vísdómsjakslarnar. Eg smakki blóð og jarn og

skordýr. Hvussu langt verður mítt lív? Tíni eygu

er úlvaeygu; fremmand og eingi svar. Tá tú fert

heim, raplar mín beinagrind - klokkan, hon er

seriumordari, hon tekur lívið av mær, av tíðini,

av nú, av tá, av kanska í morgin. Hvussu langt

verður mítt lív? Nóg langt at bíða eftir tær.

(s.30 í Vencil 14)

Stuttsøgan hjá Oddvør Johansen tykist eitt sindur melodramatisk, sjálvt um hon evnisliga bæði er nútíðarlig og veruleikakend, so veruleikakend, at hon í roynd og veru og í staklutum minnir um onkran líknandi tilburð úr okkara umhvørvi. Søgan eitur "Niður við nakkanum", hon er søgd við stórum samhuga við mannliga høvuðspersóninum, sum eftir drúgt samlív við konu og børn, gerst forelskaður í einari aðrari konu. Sjónarhornið er hansara og vit hoyra hvussu øll - eisini hansara egna familja heldur við fyrrverandi konuni, sum spreiðir lygnir um hansara beistaktigheitir. Gerandissøgur eru ikki at forsmáa, okkum tørvar tílíkar søgur, sum spegla og viðgera okkara lív, men sum skaldskapur tykist stuttsøgan heldur avmarkað.

Hvat er tað, sum ger, at Rói Patursson nú aftur letur okkum lesa tað, hann skrivar? Er tað ovurhugi og dirvi, sum kemst av varhuganum av undirgangi í løtuni í okkara landi ella er tað bara av tí, at tíð er fráliðin, at bókmentaliga trýstið er fúnað síðan 1986, tá fína yrkingarsavnið Líkasum vann norðurlendsku bókmentaheiðurslønina. Er orsøkin kanska ein kombinatión og so tað, at Rói Patursson hevur funnið nakrar originalar klisjéir, kvæði, tættir, fólkasangir, sum duga og sum skapa evnisliga frástøðu og eitt fast yrkjarafundament, sum megnar at bera perspektivflytingarnar tjúgutúsund ár aftur í søguna hjá mannaættini og heim aftur á Eystaruvág og í Sirkus av í dag? Nei, eg havi einki ánilsi av hvør orsøkin er, eri bara hjartansfegin um hesar nýggju yrkingarnar og um jólakalendarakvæðið á blogginum, og tað er mín allarstørsta vón, at hesar yrkingarnar saman við nøkrum øðrum verða givnar út sum sjálvstøðugt yrkingarsavn í nærmastu framtíð. Kundi lesarin ikki hugsað sær at lisið meira av hesum?

"So nógvar oyðandi øldir.

Nústani nú eri eg aftur af finna teg,

sum við gyltari øx og brýndum sansum

hugsaði mynstur inn í hvítar høggtenn;

sum skavaði tekin í tey minni,

sum eg dró heim av veiðiferðum.

Allar tínar eygleiðingar, alt títt handafimi,

setti tú upp á spæl uttan átuligt endamál.

Eg helt, tu aftur stóð skínandi fyri mær,

men úr øsku og ørkymlan

fari eg á rannsókn í tí forkolaðu Havnini.

Í blánanum hoyri eg børn ríða ediling og kvøða ja ja ja."

(Brot úr yrkingini Altamira á síðu 88-90 í Vencil 14)

Í tíðarritinum eru týðingar hjá Oddfríði M.Rasmussen av Ernest Hemingway, Mark Wunderlich og Naja Maria Aidt og týðing hjá Vagni Streymi av søguni What they carried hjá Vietnamveteraninum Tim o´Brien, umframt tekstir hjá Bergi Rønne Moberg, Kim Simonsen, Sólvør Patursson Niclasen og Jóanesi Nielsen.

(KP)

Teitur Lassen ummælir KNÚT - ON HIGH

KNÚT - ON HIGH

Teitur Lassen

Eg havi eina vinylplátu og hon er skríggjandi reyð og gjøgnumskygd. Tað riggar væl. Og hon er 180 gramm, tað vil siga, at hon helst ljóðar betri enn tær vanligu pláturnar, ið viga minni. Gott at byrja við vitanini um, at her hevur mann roynt at gera nakað við góðskuna, her hevur man gjørt meira burturúr enn neyðugt. Tað er finesse. Tað er definitiónin uppá at vera kul. Ein fløga fylgir eisini við.

SÍÐA A 

THE ROAD

Ein rødd og ein kassaguitararútma, ein fjar tamburin, synthar klimpra við myrkum klangi, síðan kemur eitt klaver inn í niðurlagið saman við eini urgu "It all comes down to the road we take." Mann fær so líðandi kensluna av at vera í kirkju. "A place where love will flow." So koma trummur og ein distortionbassur inn við eini tungari rytmu í koyrir í sama høga tempo. Enn meira trummur, el-guitari. Tað er myrkt og stórt. Alt vaksur, mann er kanska komin inn í eina tóma Harlem-kirkju, har eingin hevur tendrað ljósið og eingin gongur í kirkju longur. Rokkurin fýkur runt í hølinum. Er tað dómadags-rokkur? "It all comes down to the choice we make." Nú seta kláru konufólka røddurnar inn og syngja sum eitt gospel kór. Síðani hoyrist eitt skitið guitar-riff, ið tekur yvir. Nú ljóðar tað sum Black Rebel Motorcycle Club. Men so endar tað brádliga.  

QUIET TOWN

Kassaguitarar spæla meira róliga í eini Americana country rútmu. Eitt klavertema í oktavum byrjar sangin. "This quiet town is fast asleep" sigur røddin. Sera vælklingandi kórið er við aftur, tey syngja um at lata spøkilsini fara burtur og "It's in the air and it is holy." Vit eru enn í tí andaliga. Í gospeltónleikinum, vit eru kanska sessað í kirkjuni ella samkomuni, kalla tað hvat tú vilt. Tað finst eitt nýtt ættarlið av tónleikarum, ið hava skapt eitt nýtt slag av gospel tónleiki fyri tey, sum ikki kenna seg heima í tí siðarbundna kristiliga plátusavninum. Hetta eru trúgvandi, kristnir tónleikarar sum flyta andaligan tónleik burtur frá tí klassiska stílinum inn í meira individualistiskar tulkingar, man kann kalla tað alternativan kristnan tónleik fyri eitt nýtt ættarlið. Bólkar sum U2, King's X og Jars of Clay eru kristnir tónleikarar. Í Føroyum er eisini eitt ættarlið, mest norðanífrá, ið er uppvaksið í kristnum umhvørvi og Knút Háberg Eysturstein er ein teirra. Tað vil siga, at Knút eisini hevur lurtað eftir nógvum fjølbroyttum tónleiki, sum ikki er kristin, men velur at hava tað andaliga við tí tónleikinum, ið hann sjálvur skapar og framførir sjálvt um tað ikki beinleiðis ljóðar sum Jesus tónleikur. Aftur til ljóðmyndina. Her ímóti enda er ein sera flottur og vælljóðandi sangur við góðum samklangi ímillum strúkarar, røddir og synth. Oktav klaverið endurtekur sítt tema.

EMPTY STREET

Vit eru farin úr tí tómu kirkjuni í ta stillu bygdina, og nú eru vit í gøtunum, og sjálvandi eru gøturnar eisini tómar. "Empty streets, concrete blocks." Synth klangir spæla saman við staccato klaverakkordum saman við bekkara sløgum. "People walk as if there's no end." Harmoniseringarnar eru vorðnar meiri koralar, sum kirkjusálmar. "Cos underneath this maze there's a beat that emanates." Emanates merkir at spjaða seg. Hitin breiðir seg heiðurligt og upplyftandi. "The heat, the heat, the heat." Tað er sum um man er á veg kanska inní himmalin. Her verður á bjartskygnan hátt sungið um deyðan og ein solo violin kemur at spæla undir. Eisini stóra gospelkórið syngur við. Vit skullu øll við, og vit gleða okkum. Tá ið mann hoyrir "the heat, the heat, the heat" umaftur, undrast mann um sungið verður niður til brennandi heljar, men nei, so er ikki.  Tað tykist sum vegurin niðan í himmiríki er ein tóm, drúgv gøta, sum man skal ganga einsamallur. 

WHISPERS

Kassaguitar arpeggio og rødd. Nú leggur mann betri merki til sangfraseringarnar hjá Knút. Tað er sum um tær altíð bera onkrum stórum, og hann dugur væl at lyfta setningarnar framm. Flottir klangir við viola og violin. Alt sveimar og svimur eitt sindur við rúmligum rúmklangi. Seint tempo. 

GROWING OLD.

Ein oktaverað soloklaverintro refererar musikalst til introina í "Quiet Town." Ein bass-trumma sum stemmar harmonisk til akkordirnar. Tað svingar og stemningurin er góður. Til tíðir so fær hetta klavertemaði meg at hugsa um M.C Restorff, kanska tí at eg spæli mær ov nógv við tankan, at her má vera nógv baptistaljóð og -møti í æðrunum hjá Knút. Hesin sami akkord rundgangur sum minnir um temaði frá "Cheers" ("Where everybody knows your name") tá ið dur-akkordin flytir til kvintin, sum gerst til eina stóra maj-akkord, ímeðan bassurin blívur við at halda sama grundtónan. Tað skapar ein tryggan og góðan stemning. Nú kemur ein guitarsolo eisini og tað høga registarið verður opnað í ljóðmyndini. Syntharnir eru ljósari. Frálík kensla at blíva gamal. 

SIÐA B

ON HIGH

Sami tematiski intro hugsunarhátturin byrjar aftur sangin við oktavklaveri sum vit eisini kenna tað frá Coldplay ella The Cure. Tað hevur nú sett sítt eyðkenni á útgávuna. "So you're my friend and I hope you find your way. This wicked world surely took its toll today" Hetta er aftur gospel tónleikur. Frálíkt sett saman, riffini spæla inn í hvørt annað og taka yvir. Brádliga spælir ein guitarfigurur eina komponeraða solo við 12 streingjaðum westernguitar, har sum klavertemaið plagar at vera. "There's a pearl in your heart." Urgan er við aftur sum úr klassiskum 70'ara rokki. Deiligt at hoyra Knút spæla eitt sindur meira við formi, tað klæðir honum. Allir sangirnir á hesi útgávuni ganga í rocktempo, tað vil siga, at tempo, sum er sett í byrjani verður hildið allan sangin út, næstan sum eitt metronom og dynamikkurin veldst nógv av um trummur eru við ella ikki. Tí riggar tað serstakliga væl við variatiónum í forminum við ymiskum riffum, so tað verður minni monotont. Annars eitt av hæddarpunktinum á útgávuni. 

REVOLUTION OF THE HEARTS

Hendan introin fær meg at hugsa um alternativa countrybólkin Jayhawks, sjálvt um Knút neyvan hevur hugsað um teir. Eg fái amerikanskar assosiatiónir í tónleikinum hjá Knút og tað er alternative music, sum vit kenna frá collegeradio og bólkum sum R.E.M.  "I carry the capacity for great darkness," syngur hann. Tempoið er enn hægri, enn ikki skjótt - góð ferð er á tí tunga. Sama uppskriftin í ljóðmyndini og hon riggar enn. Kórið er við enn og tað er sum um, at fólkini hava fingið armanar upp í hesi konsertini. Vit dansa við tónleikinum. Tað svingar í niðurlagnum. Tvey vers afturat. Eitt niðurlag verður endurtikið. So kemur eitt klassiskt gospel rock break-down vers, har vit hoyra tekstin betri. Hesin teksturin er ein tann best eydnaði, eisini tí, at man merkir, at Knút meinar tað, sum hann syngur, har hann ofta er meira forteljandi. "There's a new song to be sung. There's a revolution of the hearts." Nú er presturin byrjaður at svinga armin runt við peikifingrinum ovast og øll elska tað. Nú kemur ein forloysandi stutt guitarsolo. Frískt at hoyra eitt sindur av solospæli sum ikki er gjøgnumkomponerað, men meira frítt spæl.

HEALING HEART

Eitt ur tikkar. Nú skal mann líka hava luft aftur. Klaverakkordir og sangur. Niðurlagið kemur við lágum markantum og mjúkum bass-trummu tónum. Steel-kendi guitarin kemur fram í ljóðmyndina. Vit eru enn í tí amerikanska. Ella kanska ný-føroyska countrytónleikinum, sum Jákup Zachariassen hevur havt heim við sær úr Nashville - tann meira serstaka síðan av tí, tá ið hann av og á spælir pedal steel saman við til dømis Marius ella Allan Tausen. Sigast skal, at tað er Allan Tausen ið leggur flottu steel klangirnar á, saman við Benjamin Petersen á slide og Knút spælir við effektir. Trummurnar eru tær minimalistisku sum vit kenna tær frá Høgna Lisberg tá ið hann hevur gott pláss. Tær stemma væl og hava smakfullan klang og ljóð. Onkuntíð ljóðar tað sum ein Linn trummumaksina. Aftur koma teir ljósu klangirnir fram í hesum sanginum. Klaverið tekur yvir aftur og ein arpeggio synthur verður hangandi eina løtu. 

TOUCH OF GRACE. 

Kórið byrjar sangin við "Mmm" rødd. Kórrøddirnar leggja akkordirnar, ímeðan ein meðal høgur tóni dronar langt aftanfyri. Eitt klaver spælir akkordirnar unisont saman við kórinum. Nøkur fín, diffus ljóð eru við. Mann veit ikki um tað eru bekkarar, rúmklangir. Mystikkur er í luftini. Eitt trummusett spælir eitt opið beat aftanfyri "This emptiness that holds me tonight is only temporary. It will soon be gone. These chains of darkness will be removed by the touch of grace." Okkurt sum hoyrist sum fuglar kvitrar eitt sindur. Hendan plátan skal enda við virðing. Eitt langt guitar drone verður dempað niðureftir. Ein yvirtóni tekur yvir og leiður inn í seinastu skering.

I LONG TO SEE THE CITY.

Hetta er klassiski sálmurin "Mær leingist at síggja staðin," sum abbi Knút hevur gjørt. Ein heilsan til sínar forfedrar og røtur í brøðrasamkomuni. Tað er heiðurligt, vakurt og minimalistiskt. Tað er spælt á onkrum stovuklaveri, sum ikki stemmar heilt, so man fær kensluna av at vera heima hjá gomlu fastur síni norðanfyri. Og á sama hátt sum kirkjan tóktist tóm í byrjanini, býurin stillur og gøturnar tómar, so tykist hendan stovan eisini at vera fólkatóm. Mann er næstan einsamallur. Man hoyrur plátuna knitra nú ímóti endanum. Nostalgi. 

Veit ikki um tað er mín reyða vinyl sum knitrar móti enda, ella um tað er Jens L. Thomsen sum hevur skrappað sær við at leggja vinyl-óljóð í ljóðmyndina. Hetta er eitt gott samstarv ímillum teir báðar. Tað tykisk sum at øll á hesi útgávuni eru samd um hvussu hon skal vera. Tað hevur eyðnast Knút at gera eina meiri upplyftandi útgávu. Alt í alt er tað nokkso stramt og fast, men tað er nokk eitt val, sum er tikið. Á frálíku fyrru útgávuni "The Desert Holds a Flower" í samstarvi við Boga á Lakjuni, er nógv meira pláss at spæla og framføra, og har er jamm, harður rockur og drúgv drone, so tað er kanska í lagi at lata hesa útgávuna vera eitt sindur meira stramma og lættari sum variatión. Knút er vorðin vaksin og er komin víðari við tónleikinum, síðani barndómin í samkomuni. Hesin tónleikurin er ikki lættur at finna í tí dagliga. Tó rokni eg við at Knút kanska verður meira vanligur at hoyra um nøkur ár, tá ið fleiri føroyingar hava tikið sær stundir til at lurta eftir honum.  Maðurin hvørki leikar í ella rópar. Hann ger tónleik. Og tað er gott. 

Elin Josefina Smith - A Tribute to Life

Hetta vikuskifti hevur Havnin verið átøk einum ævintýrlandi av mentanarupplivingum og eg havi sum ein onnur Lisa í Leikalandi válað úr Steinprenti í Mimir, niðan í Norðurlandahúsið og oman í Smiðjuna í Lítluvík fyri at uppliva bókmentir, rithøvundar, myndlist, listafólk, tónleik osfr. Lisa ella Alice sum  hon upprunaliga eitur í bókini Alice in Wonderland hjá Lewis Carol frá 1865 er ómetaliga góð við pápa sín og tey hava ymsar fastar mannagongdir, t.d. tá hon ørkymlað spyr hann um hann heldur, at hon er við at blíva ør í høvdinum. Tá svarar hann avgjørdur og álvarsamur -Ja Alice. Eg eri bangin fyri, at tú ert fratør, fullkomiliga bims, men eg skal siga tær nakað. Tað eru bara tey bestu fólkini! Tá tann øri hattamakarin seinni í søguni spyr Alice sama spurning, er svarið eisini tað sama; tað eru bara tey bestu fólkini, sum eru ordiliga fratør. - Og um vit kunnu trúgva tí inspirerandi tíðindaskrivinum, sum Inger hevur skrivað, hevur Elin Josefina Smith ans fyri tí ráa og ótamda ørskapinum. Vit vita eisini fyri vist, at Inger Smærup Sørensen hevur ans fyri listasøguni, so tá hon plaserar listina hjá Elini millum tey villu listafólkini í 80´unum, hevur hon sjálvandi grein í sínum máli. Myndamálið hjá Elini J.Smith er vilt og inniligt sum hjá Junge Wilde, tað er figurativt, primitivt og litirnir eru grefligir, ofta óblandaðir og tíðum uttan nakra serliga undirmáling, sum eisini økir um  ráa, skitsukenda úttrykkið. Tað kann tykjast eitt sindur løgið, at myndirnar eru rammaðar inn í gullrammur, men hinvegin, so er innrammingin væl gjørd og ógviliga konsekvent, og so passar tað til tað syruta og flipputa bráið á framsýningini. 

Tað, sum hugtekur meg við hesum myndunum er ikki minst hvussu øðrvísi tær eru tematiskt í mun til føroyska list. Elin tekur upp evni, sum vit ikki hava gjørt nógv burturúr í føroyskari myndlist. Tað er gerandisdagurin við sínum ikki serliga sublimu løtum við reingering, innkeypi og tað er kvinnulív, serliga tann óperfekti, svikaligi, biologiski kroppurin, sum fær menstruatión, sum bólgnar, sum eigur børn, sum fær risastór bróst við mjólk í til pinkubørnini at súgva, kroppurin, sum forfellur og sum heldur uppat við at hava menstruatión og fer í skiftisár. Framsýningin hevur enska heitið A tribute to Life, sum orsakað av teimum nógvu boppunum, sum eru avmyndaðar á framsýningini eina løtu fær teg í óskikkiligar tankar um lívsins attributtir, men framsýningin er sjálvandi annað og meira enn tað. Ein orðarøtt týðing av heitinum á bókini um Alice hevði kanska verið Alice í undurlandi, undirlandi ella kanska heldur í undrunnarlandi, tí tað er mest tað, Alice ger, tá hon dettur niður niður í ta undurfullu undirverðina. Tí  hon undrar seg yvir alt tað løgna og tvørvenda, sum hon upplivar í søguni, sum er so opin fyri tulkingum, at bæði freudianarar, surrealistar, absurdistar og hippiarar øll somul hava fingið líka nógv burturúr. Bókin er í grundini rættiliga løgin og uppreistrarsinnað, full av mótmæli móti øllum penleikanum, sum merkti hennara egnu viktoriansku samtíð. Men listin er sum kunnugt rúmlig og megnar væl at innihalda allar teir ymisku træðrirnar, farið bara inn á gólvið í Smiðjuni í Lítluvík og hyggið at einari frískari, øðrvísi, villari, vitalari og stuttligari listaframsýning. Í dag, mánadag, er opid klokkan 14 til 19 og somu tíd í morgin týsdag. Mikudagin 27. nov. er opid frá 11 til 16.

(KP)

Ummælarafís og Einglasuð

  

– Tað eru ov fá ummæli av føroyskari list! Hetta verður javnan ført fram, eisini millum listafólk, tað vil siga bara inntil, tey fáa eitt negativt ummæli. Tá er tað brádliga ikki ummælarar, sum tróta, nei, tá er tað KOMPETENTAR ummælarar, sum okkum vantar í Føroyum. Og nógv í millum hvat støðið er hægri í Weekendavisen, ella í DR ella tá mann lurtar eftir ymsum mentanartættum í BBC, á SV2, og tá mann lesur New York Times, Information ella whatever. Og jú - tað er væl møguligt, at føroysk intellektuel trívast best í hægri, útlendskum løgum enn her heimliga dunnuhylinum, men vit halda altso, at tað er umráðandi at hava okkara egna perspektiv við. Á Listablogginum royna vit eftir førimuni at ummæla og at miðla list í heimliga umhvørvinum, og á føroyskum, sjálvt um okkara donsku innlegg eftir øllum at døma hava størri áhuga millum okkara føroysku lesarar! 

Hatta við teimum vantandi førleikunum hjá ummælarum, verður orðað á rættiliga ymiskan hátt. Summi hava ilt av akademiska støðinum ella manglinum uppá sama - og so hevur eisini verið ført fram, at undirritaði ummælari er studentaskúlalærarinna. Tað argumentið havi eg so ongantíð skilt. Tú verður neyvan verri ummælari av at vera studentaskúlalærarinna. Sjálvandi veit eg av, at atfinningarnar í hesum føri sipa til, at undirritaða ikki er yrkisummælari, men í hesum sambandi føli eg meg altso ikki serliga rakta. Tað gerst alsamt meira vanligt við freelance-ummælarum eisini uttanlands. Eg toli somuleiðis eisini væl at verða skýrd áfallin, betrivitandi, ekskluderandi, mannsjavinist, hánddukka hjá málarum á Skipasmiðjuni (listamonnum sum konum!), gívur, listasnobb, ikki óvildig, maktgrað, eliter osfr. Og sjálvandi er tað í fínasta lagi, at fólk gera vart við, tá tey eru ósamd við mínum uppáhaldum, tað dámar mær bara væl og eg eri samd í, at tað er troyttandi, at eg eri lutfalsliga einsamøll sum ummælari á myndlistaøkinum.

Ert tú ikki samd við ummælaranum, kanst tú altíð ivast í hansara ella hennara motivum;-Er tað ikki okkurt við, at ummælarin og listakvinnan eru vinir? Ella er daman hjá honum ikki starvsfelagi við konuna hjá avvarðandi tónleikara/ høvundi/ myndlistakvinnu/ sjónleikara/ filmslistafólki? Og í denn dur, men eg leggi heldur ikki so nógv í hendan kritikkin. Tekur tú tær tykni av hesum sum ummælari, ert tú í skeivari bransju. Og tað er ein løgin bransja, tí hvat fær mann burturúr? Um mann er uppmerksemisjunkie og typan, sum elskar at koma inn í eitt rúm, fullt av fólkum við ringari uppsikt, sum teska saman og við jøvnum millumbilum hyggja óblídliga eftir einum, - ja, so fær mann heilt vist eitt satt kick burtur úr ummælaravirkseminum. Og um mann er óvanliga konfliktfegin og elskar at møta fólkum í Keypsamtøkuni, sum brádliga halda uppat við at heilsa, tí mann hevur kritiserað teirra listarliga avrik - um mann elskar tílíkar smáar, vemmiligar gerandiskonfliktir uppi yvir mánadagsinnkeypinum, - ja so er ummælaríið akkurát fyri. Men nei, hvørki tá tað kemur til makt ella pengar er lista- og bókmentaummælaríið nakar feitur kjansur. Fyrr í tíðini kundi mann í Skáa (Dimmalætting) og Fregnum fáa 2000 krónur fyri eitt blaðummæli, fyri einum ári síðani eydnaðist mær at at fáa 500 krónur fyri eina drúgva blaðgrein í einari avís, og mann plagdi somuleiðis at fáa 500 krónur fyri eitt ummæli í In Mente í Kringvarpinum. Í dag fær mann einki. Og sjálvandi vita vit øll av, at Kringvarpið er í trongum skóm fíggjarliga, men onkursvegna tykist raðfestingin skeiv, tá mentanarberin eyðsýniliga ikki setur nøkur oyru av til ummæli. Lat meg skunda mær at leggja aftrat, at Brunsj javnan hevur tónleikaummæli á skránni, og at bæði Kringvarpið og Norðurlandahúsið hava rós uppiborið fyri teirra mentanarkafé, sum forrestin hevur ummæli á skránni fríggjadagin, men public service stovnurin kundi eftir mínum tykki væl gjørt meira við ummæli. Serfrøðina eiga vit, tað er bara at raðfesta, at biðja fólk og halda teimum til. Sum nú er fær mann ikki nógv butur úr at ummæla, tá er nógv betri at vera kurator t.d. og skipa fyri og práta hugaliga og positivt í In Mente. Allíkavæl blívi eg við at ummæla, og vóni, at fleiri koma aftrat, tí eg haldi kritikk (ikki minst negativan kritikk) vera ómissandi part av mentanarmiðlingini, sum mong eru áhugað í, eisini ung fólk!

Nakað, sum undirritaði ummælari javnan fær skotið í skógvarnar er, at eg favoriseri ávís listafólk, at støða er tikin fyri ella ímóti áðrenn eg yvirhøvur havi upplivað framsýningina/bókina/prýðingina ella hvat nú talan er um. Til tað er at siga, at eg sjálvandi ávirkist sum øll onnur av tí, sum mær er fyri, men eg royni faktist at vera erlig og at fyrihalda meg opna yvir fyri tí, sum eg upplivi og at siga ella skriva júst tað, eg hugsi, sjálvt um tað ikki altíð er lætt. Tóroddur Poulsen er ein av teimum, sum eg verði søgd at stórfavorisera; hin speiski og stuttligi Føroyaportalurin visti herfyri at siga frá, at eg tilbiði Tórodd fleiri ferðir um dagin. Eg viðgangi fegin, at tað er ein listamaður, sum eg hámeti og sum eg haldi vera millum okkara bestu samtíðar- yrkjarar og myndlistafólk, og skuldi tað uppá tann eina dag víst seg, at eg fari skeiv í hesi meting, eri eg av sonnum ein vána ummælari. Nú eg hugsi meg um, minnist eg meg bara hava funnist at Tóroddi Poulsen einaferð og tað er forrestin líka við, at eg angri tað ummælið.

Til tess at ummæla hansara nýggjastu bók "Einglasuð" eri eg lutfalsliga ógegnig, eg havi í øllum førum sjálv umbiðið 24 av teimum 84 yrkingunum í bókini til jólakalendarayrkingina á Listablogginum. Tað er "Eingladust", sum stóð at lesa á Listablogginum í fjør - 24 yrkingar, ið sjálvandi eru framúr góðar. Fremst í útgávuyvirlitinum stendur, at hetta er triðja bókin hjá Tóroddi Poulsen í ár, eg kenni ikki bókina "Leyvið haldi eg", og ivist í um hon er útkomin. Eg sá hana so ikki í Rit og Rák, tá eg ognaði mær "Einglasuð" herfyri. Men óansæð, so kunnu vit helst loyva okkum at staðfesta, at Tóroddur Poulsen ikki í nakran serligan mun ræðist poetiska inflatión og eventuella devaluering. Hann er so mikið avrikamikil, at tað næstan tykist ósømiligt - mær vitandi liggja fleiri handrit og bíða eftir av verða útgivin, hann hevur haraftrat verið við á fleiri listaframsýningum í summar og fer í næstum at sýna fram í Flensburg og í Sønderjyllands Kunstmuseum.

Slóðirnar í "Einglasuð", sum er bók nummar 34 hjá Tóroddi Poulsen, eru tær somu sum í undanfarnum yrkingarsøvnum, í  nýggju bókini eru sostatt bæði dømi um speiskar samfelagsviðmerkingar og abstraktar tilverutulkingar. Millum samfelagsatfinningarnar er eitt nefs til ein ávísan mentamálaráðharra, og hvør veit, kanska er tað hann, sum so væl dámar træskip og føroyskan dans: "aftur og aftur/ flytir hon/ fingrarnar/ fyri hann/ á tangentunum/ hann skal læra/ at spæla/ dukka mín er blá/ hann dugir stevini/ í føroyskum dansi/ og hevur lisið/ søren og mette/ hann hevur sitið/ í leypinum/ hjá langabba/ og gitt gátur/ og samstundis talt/ seks hundrað og seks og trýss/ seyðasparl í øllum túnunum/ í heimbygdini/ hann skal verða/ mentamálaráðharri"

Eg veit ikki um tað hevði broytt nakað, um útgávutíttleikin hjá Tóroddi Poulsen minkaði, so at hann gav færri bøkur út, og um hann á tann hátt fekk bøkurnar meira konsentreraðar enn nú, men sjálvt um styrkin og beinraknið varierar og summar av yrkingunum sýnast meira heilskapaðar enn aðrar, so eru ongar vánaligar yrkingar í savninum. Og mær dámar ta drálandi lesikensluna og fjølbroyttu lesiupplivingarnar, tá eg spakuliga slørði frá einari yrking til ta næstu sum havi eg poetiska kenning. Yrkingin, sum stendur á síðu 31 er nokkso eyðkend fyri yrkjaran. Tað vil siga, at hon er framúr góð, evnisliga einføld og gjøgnumførd við surrealistiskum brá og eini greiðari rørslu, sum í einum fangar barndómsminni og lívsins fatalu treytir og vendir teimum við: "stendur á/ hondunum/ og/ minnini/ renna sum/ sandur/ niður í/ høvdið/ og/ tú jarðast/ í svørtum/ barndómi/". Barndómur og minni eru evnið í fleiri yrkingum, t.d. í yrkingini á síðu 23: "omaneftir/ kjálkunum/ renna minnini// steðga/ eitt lítið bil/ við smílikullurnar// ein dyggan/ undir vangan/ og hvat so".

Við Tóroddi Poulsen eru vit á tryggari modernistiskari leið við yrkingum, sum í støðum ørkymla, tá viðurskifti ella lutir, sum vit kenna til, verða avskeplaði ella tá vit t.d. í heilum hoyra um ymiskt í bundnum formi, sum vit ikki eru presenteraði fyri frammanundan, og tá tað óítøkiliga skiftir ham og verður ítøkiligt. Yrkingarnar tykjast stundum einfaldar og banalar, men tær skulu allar lesast nakrar ferðir áðrenn lesarin nærkast eini møguligari fatan. Tóroddur Poulsen er á sama spori sum Stepháne Mallarmé í sannføringini um, at hin besta njótingin av poesi kemur, tá lesarin lesur og skilir spakuliga, tá partar av yrkingini verða fataðir og so við og við koma undan kavi. Hjá Tóroddi Poulsen kennist tað eisini ofta sum um, at yrkingin brádliga ger eina skjóta vending, sum hevur við sær, at fatanin gleppur. Í summum av yrkingunum verður sipað til eldri yrkingar hjá Tóroddi Poulsen, og eisini kundi tað sæð út sum um, at  væl umtókta bókin hjá Katrini Ottarsdóttir verður intertekstualiserað í eini yrking um rør. Dreymarnir eru týdningarmiklir í hesum universinum, myrkrið veitir íblástur og á henda hátt eru negatiónirnar og tvørsagnirnar afturvendandi og títtar. Skuggin í yrkingini á síðu 79 minnir um søguna hjá H.C.Andersen um tann karrierumeindaða skuggan, sum hevur sæð ljósið (ella myrkri) og sum blómar, meðan tann lærdi maðurin fánar burtur. Hesin skuggin hjá Tóroddi Polsen tolir ikki ljósið í dreymunum og er meinlíkur einum deyðum eingli, har hann liggur við inngongdina til dreymaverðina ella hvør veit um hann ikki er fullur? "tá eg sigi/ við skuggan/ sum eltir meg/ at hetta er trappan/ inn til mínar dreymar/ hvørvur hann/ og eg síggi/ hann ikki aftur/ fyrr enn eg vakni/ og kenni meg/ so hálvan/ og eg síggi á honum/ at tað ger hann eisini/ har hann liggur/ framan fyri trappuni/ við faldaðum veingjum." Deyðin er hvítur sum kavi, og sum mjólk ella sum kirkjan, hon er kritahvít sum salt. Við smáum slankum til heimsins brennideplar við barnasoldatum og sjálvmorðsbumbarum følist yrkingauniversið føroyskt og gerandisligt við tjøldrum, haga og havi, hjólbørum, grasi og kirkjum og sjálvt um skálkabrosið lúrir aftan fyri horntónarnar og jólatræið við barnaskøltum og teirri turru móðurlandskøkuni, er innileikin stórur og gevandi í nýggja savninum, t.d. í eini yrking, sum kanska kann lesast eins og eitt lítið requiem fyri einum deyðum tónleikara: "teir krógvaðu/ tónarnir/ undir kavanum/ minna meg á/ hann ið doyði/ av ongum lívi/ sum hann elskaði// og eg fái hug/ at goyma/ eitt sindur av kava/ til minnis um hann/ og fortíðina/ sum ongan gloymir." 

(KP)

30 ár við symfoniorkestri

Leif Hansen 

“Et sådant orkester vil forhåbentlig tilføre den færøske nations særprægede kultur yderligere værdier”. Soleiðis stóð at lesa í fyrstu konsertskránni hjá orkestrinum. Við hesari vón varð Føroya Symfoniorkestur sett á stovn fyri 30 árum síðani. At vónin varð til veruleika og mentunarlívið og serliga tónleikalívið í Føroyum er blivið ríkari við orkestrinum er ivaleyst. Sunnukvøldið 20. oktober hevði Føroya Symfoniorkestur 30 ára stovningarkonsert.

Í sambandi við, at orkestrið í ár skuldi halda eina hátíðarkonsert setti Sunleif Rasmussen sær fyri, at ogna orkestrinum eitt nýskrivað verk. “Veitsla” var heitið á verkinum- tí, sum Sunleif segði tá hann presenteraði verkið, so var hesin konsertdagurin ein veitsludagur. Verkið er frá tónasmiðinum væl lagt úr hondum. Sunleif hevur gott hegni til tað annars so sera torføra listarliga handverk at orkestrera tónleik. Áhoyrarin fekk veruliga at hoyra hvussu nógvar ljóð-, klang- og styrkismøguleikar eitt symfoniorkestur hevur.  Sunleif gav við verkinum tónleikarunum musikalskar avbjóðingar á hvørjum ljóðføri sær, men so sanniliga eisini avbjóðingar sum orkestur. Hóast avbjóðinganar, var tað ein sonn fragd at hoyra hvussu væl orkestrið spældi nýggja verkið. At verkið inniheldur tónleikaligar dygdir útyvir at verða gott tónlistaligt handverk er einki at ivast í. Ynskiligt hevði tó verið, um “Veitsla” varð sett á skránna aftur til komandi nýggjárskonsert í januar. Á júst einari nýggjárskonsert, við sínum festligu og stuttligu kørmum hevði verkið komið til sín veruliga rætt og ikki fallið nakað uttanfyri, sum eg tó haldi at tað gjørdi á hesari heystkonsert, hvat stíli og tónleikaslagið viðvíkur.

Tjajkovskij er eitt av kendastu tónaskøldunum úr romantiska tíðarskeiðnum og harvið eitt tað týdningarmiklasta tónaskaldið í russisku tónleikasøguni. Nakað misvísandi verður Tjajkovskij vanliga settur í bás saman við teimum vesturevropæisku-orienteraðu konservatoriuútbúgnu russisku tónaskøldunum, mótvegis teimum meira tjóðskaparliga orienteraðu tónaskøldunum, serliga “Teir fimm” (Balakirev, Cui, Borodin, Mussorgskij og Rimskij-Korsakov). Væl hevði Tjajkovskij útbúgving av konservatorinum í heimbýnum, Skt. Pætursborg eins og hann var ávirkaður av vesturlendskum tónaskøldum, men hann fann sær sum “Teir fimm”, eisini íblástur í russiskari folkloru til sín tónleik. Somuleiðis standa romantisku russisku tónaskøldini og harvið eisini Tjajkovskij á tí nationala tónleikaliga grundvølli, ið tónaskaldið Mikhail Glinka grundlegði. Symfoniorkestrið spældi forestin eitt verk hjá Glinka á síðstu heystkonsertini. Klaverkonsertin nr. 1 í Bb-dur hjá Tjajkovskij er uttan iva tann kendasta virtuoskonsert úr romantiska tíðarskeiðnum og kanska tann kendasta klaverkonsertin yvirhøvður. Tí er tað við áræði og stórum sjálvsálitið, tá Føroya Symfoniorkestur setur sær fyri, ikki bara at framføra konsertina í Føroyum, men eisini hevur hana á skrá vestur um hav til Íslands.

Solistur á klaver var russiski pianisturin Pavel Raykerus, sum til dagligt undirvísir á konservatoriinum í Skt. Pætursborg, umframt at verða gestasolistur kring heimin. Eftir at eg hevði hoyrt hann á frálíkari konsert í Mentunarhúsinum í Fuglafirði kvøldið fyri, var eg spentur at hoyra hann royna seg við klaverkonsertini hjá landsmanninum Tjajkovskij. Eftir konsertina má eg ásanna at júst hansara klaverspæl og samanspæl við orkestrið gjørdu at Heystkonsertin 2013 hjá Symfoniorkestrinum í mínum hugaheimi fer standa eftir sum ein av teimum stóru tónleikaligu upplivingum í 30 ára gamla konsertsalinum. Samanspælið millum solist og orkestur gekk væl tó at onkur kiks vóru her og har. Tó tóktist orkestrið at hava gott tak á teimum melodisku frasunum ella lyriska dáminum, sum í tónleikinum hjá Tjajkovskij er so centralt. Eisini dámdi mær væl tann musikalitet, sum dirigenturin, Bernarður Wilkinson, áhaldandi  veitir framførslunum hjá orkestrinum og sum skein týðiliga ígjøgnum í júst hesari framførsluni. 

Eftir lítlan steðg var síðsta verkið ”Enigma Variations” hjá Edward Elgar á skránni. Hetta verkið var stóra gjøgnumbrotið hjá Elgar og verður enn í dag nógv spælt kring heimin. Hóast at mær dámdi framførsluna, sum hekk væl saman t.d. við dymaniskari variatión og neyvleika, so sat eg eftir við kensluni av at konsertin náddi sínum klimaxi fyri steðgin við klaverkonsertini. Yndisligu variatióninar hjá Elgar komu stutt sagt at standa í skugganum av virtuosu konsertina hjá Tjajkovskij, og serliga av framúr góða klaverspælinum hjá Raykerus. Ein loysn hevði verið at klaverkonsertin og Enigma høvdu býtt pláss og harvið kanska “Veitsla” hjá Sunleifi staðið enn sterkari í minninum á áhoyrarnum.

At leggja konsertskrá til rættis er als ikki nøkur løtt uppgáva og helst eitt størri puslispæl at fáa at liggja. Nýskrivaða verkið hjá Sunleifi Rasmussen hevði, sum áður nevnt, uttan iva hóskað tónleikaliga betur á einari nýggjárskonsert. At tað innan stíl eisini fellur uttanfyri Tjajkovskij og Elgar er sjálvsagt, men hinvegin so gevur tað góða meining, at hava eitt upprunaverk, skrivað av fremsta tónaskaldi føroyinga við í skjáttuni vestur um hav til Íslands.

Aftur í ár hevur orðaskifti verið um framtíðarváninar hjá orkestrinum. Fíggjarliga er orkestrið skorið inn á bein og hevur tíverri verið tað øll 30 árini. Føroya Symfoniorkestur er við tíðini broytt frá at verða eitt áhugatónleikaraorkestur til í stóran mun at verða eitt orkestur, mannað við yrkistónleikarum. Fyri okkum áhoyrarar merkir tað, at vit fáa møguleika fyri at hoyra tónleik á høgum støði og kunnu hoyra tónleik, sum orkestrið áður ikki hevði hættað sær undir. Formaðurin í orkestrinum segði enntá í útvarpssamrøðu herfyri at “orkestrið nú klárar at spæla alt” (allan tónleik fyri symfoniorkestur LH.). Eg skal ikki taka dagar ímillum, hvørt hann hevur rætt í hesum ella ei, men heldur harmast um, at tað í nógv størri mun er talan um, hvat orkestrið hevur ráð til at framføra og ikki. Hvussu nógvar konsertir eitt slíkt orkestur skal hava árliga fyri at varðveita ein kontinuitet og at orkestrið áhaldandi kann verða samanspælt veit eg ikki. Men heilt víst er at tær 5-6 konsertinar árliga er eitt minstamark. Skal støðið áhaldandi hækka, er umráðandi at tónleikarnir fáa høvi at spæla sum mest saman.

Hóast fíggarlig trong kor, so bera heystkonsertirnar í fjør og tann sunnudagin boð um at strembað verður eftir at spenna tónleikaliga bogan á tamb. Í fjør settu tey sær fyri at framføra m.a. 1.symfoni hjá Sibelius og í ár m.a. klaverkonsertina hjá Tjajkovskij. Havandi hetta í huga so er einki at ivast í, at vónin hjá teimum, sum løgdu lunnar undir orkestrið fyri 30 árum síðani, higartil hevur borið væl og virðiliga á mál. Symfoniorkestrið er í dag, sum tað eisini eigur at vera, krúnan á klassiska tónleikalívinum í Føroyum. Orkestrið og tað støðið, sum tað í dag er á, er eitt úrslit av miðvísum arbeiði í musikskúlanum, vælvild frá tónleikarum í Føroyum og uttanlands, einari hartarbeiðandi orkesturleiðslu og ikki minst einum dugnaligum dirigenti.Verður sama arbeiði lagt í orkestrið í árunum, sum koma, er einki at ivast í at orkestrið áhaldandi fer at “tilføre den færøske nations særprægede kultur yderligere værdier”.

Teitur stórliga fagnaður

Teitur er stórliga fagnaður í Danmark í løtuni. Hansara nýggja útgáva "Story Music" kemur út í Danmark mánadagin, men liggur longu á sjeynda plássi á iTunes Top Albums. Tónleikaummælarin Kim Skotte fegnast í Politiken um Story Music, sum fær fimm fornem hjørtu. Skotte skrivar m.a.: "Teitur kan lave sange om næsten ingenting. Den bevidst spinkle åbning ’Hopeful’ handler om bare at være håbefuld. ’If You Wait’ folder temaet ud. Hvis man venter lidt, sker der sikkert noget godt. Måske oven i købet noget helt forbløffende! Eller måske ingenting. Hvilket på en måde også er noget særligt...". Føroyar fáa góða reklamu eisini í einari aðrari grein í Politiken í dag, sum Simon Lund hevur skrivað, og sum snýr seg um Teitur og føroysku røturnar. Áhugin frammanundan útgávuni er ómetaliga stórur, og tað hevur Story Music uppiborið.

http://politiken.dk/kultur/musik/ECE2076609/teitur-er-kommet-overens-med-sine-faeroeske-roedder/

http://politiken.dk/kultur/musik/anmeldelser_rockpop/ECE2076606/spirrevip-fra-faeroeerne-drager-paa-storslaaet-musikalsk-eventyr/

http://listinblog.blogspot.com/2013/07/the-most-amazing-thing-may-appear.html




(KP)

Eitt sindur um grunnishøvd og at laða varðar í einsemi

Einaferð fyri nokk so nógvum árum síðani fann eg meg í óvanliga eksklusivum selskapi í einum húsum í Vesturbýnum í Havn, har rami roykurin av garnatálg sveið í eygunum. Eg var spent, tí hetta var fyrstu ferð, eg skuldi royna grunnishøvd, henda forkunnuga og gitna rætt. Sum eg minnist tað vóru grunnishøvdini serstakliga røst, men ikki so mikið røst, at tey smakkaðu av ammoniak. Konsistensurin á fiskinum var bleytari enn hann plagar at vera í røstum fiski, eplini smakkaðu søtt afturvið og saman við garnatálgini smakkaði heildin himmalskt. Men røstu grunnishøvdini vóru ikki tey einastu merkisverdu høvdini í hesum góða veitslulagi, ið var myndað av frægum menta- og listafólkum. Har sat eg sum fiskurin og hann var so mikið sterkur og garnartálgin, at tað mátti skolast niður sjálvandi, við øli og snapsi og so vítt eg minnist, bjóðaði blíði verturin eisini hvítvín, tí tað, sum hann grínandi greiddi frá, riggaði so óføra væl til fisk. Verturin royndi somuleiðis at ræða okkum damur við at lesa upp brot úr óbetaliligu uppskriftini hjá Mariusi Johannesen uppá grunnishøvd, sum hann hátíðarliga deklameraði "Trýst bustina niður á nasagluggarnar... Minnist til, at táið tit fáast við høvd, at vera í vøttum, so tit ikki fáa prus, tí bara eitt lítið prus sum tú fært, meðan tú vaskar høvd, er vist at taka ilt fyri seg, og mangan verður eitt sovorðið prus til svínarósin..." osfr. (uppskriftin er prentað í Vencil nr 1). Væl smakkaði, lagið var gott og so mikið eydnuríkt svirrandi, at eg (við hóskandi hávirðing) vendi mær til nærmasta skaldið, tað var hann við hattinum, at spyrja hvat hann kundi viðmæla av føroyskum bókmentum til eina, ið ætlaði at gerast ordiliga bókmentað uppá tann føroyska mátan. Eg hevði, greiddi eg honum frá, lisið alt tað vanliga, Martin Joensen, Heðin Brú, Ungu Føroyar osfr., ið stóð á hillunum í barnaheiminum, og so hevði eg lisið føroyskar samtíðarbókmentir, men mátti samstundis bekenna, at eg ivaleyst hevði lisið væl meira av donskum barna- og ungdómsbókum og Barbara Cartland and stuff enn gott var og eftirsum eg eisini havi lisið danskt á universiteti niðri, ja so hevði eg altso bráðfeingistørv á einari føroyskari mentanarinnspræning og hvat skuldi eg tá lesa? Skaldið hugdi tortrúgvin at undirritaðu, flenti eitt sindur óunniliga, so tað skygdi í brilluglasinum, men tók eitt sindur fastari um glasið, tá hann segði "Les Varðan". 

Og eg las. Ikki allan Varðan, tí tað hevði eg ikki stundir til, men eg las nóg mikið til at fata ta virðing, sum tað tíðarrritið hevur havt. Nú liggur ein spildurnýggjur Varði framman fyri meg á borðinum, men tað er so sum so við virðingini, skilst á ummælum og umrøðu higartil. Nýggi blaðstjórin Agnar Artúvertin leggur út við einum inngangi, sum er so mikið ósamanhangandi, at hann ikki tykist vera lisin ígjøgnum áðrenn ritið var prentað - onkur hevur rættlisið, gamaní, men greinahøvundurin hevur ikki sjálvur rættað sína grein innihaldsliga. Sostatt mótsigur hannn sær sjálvum í innganginum, sum er skrivaður í pluralis við einum "vit" sum frásøgufólki og tað er eftir øllum at døma Varðin, sum leggur sínar hugsanir fram. Men hvør er tað, ið hevur so ekstremar og illa grundaðar meiningar sum hesar? T.d. verður ført fram at bestu skaldsøgurnar verða skrivaðar í frítíðini við síðuna av øðrum arbeiði og tessvegna er eingin orsøk at stuðla rithøvundum - og prosarithøvundar eru eftir at døma menn, í øllum førum skulu teir hava maskulinar kvalitetir. "Varðin heldur, at tað er saktans til at skriva 250.000 orð ella eina bók upp á 800 síður við at sita ein hálvan tíma hvønn morgun ella hvørt kvøld í eitt ár ella tvey. Men prosa krevur dirvi, tol áhaldni, varsemi og mest av øllum sjálvdisciplin - maskulinir og keðiligir kvalitetir..." (s.8 Varðin). Eftir at hava lisið Varðan ivist eg í um nakar annar enn greinaskrivarin, tvs. blaðstjórin sjálvur man standa inni fyri so nógvum tvætli og hann átti at verið bæði ov vaksin og ov gløggur at fáast við tílíka studentikosa provokatión. Sjálvsálitið er í lagið, tað má sigast, tá blaðstjórin plaserar seg sjálvan á somu linju sum Heðin Brú og William Heinesen. Eg eri bangin fyri, at ritið prógvar, at tað er hann langt frá.

Onkur glotti er í hesum riti, nøkur stutt ummæli av ymsum útgávum, sum ikki eru so galin, men samanumtikið hevur hetta øgiliga lítið uppá seg. Uppiborið rós til Sissal Kampmann og ein heldur margháttlig staðfesting í sambandi við eina atfinning av málinum í bókini "Men hvar er tann nevin sum slær" hjá Høgna Mohr, har tað stendur: "Ritgerðarhøvundurin kann tó ugga seg við, at ongar standmyndir verða reistar av rættlesarum, men nógvar av akademikarum..". Mær vitandi eru tað ikki júst akademikarastandmyndir, sum fylla mest í almenna rúminum. Minningarorðini hjá Øssuri Johannesen um vinmannin Rasmus Rasmussen eru skrivað við fullum huga og eru uppá tann mátan áhugaverd. Ummælið hjá Jóanesi Nielsen av Sár á Sál er eitt væl skrivað undantak í hesum annars heldur ússaliga og døkka kjallararitinum. Í ummælinum er ein skilagóð gjøgnumgongd av leiki og leikriti, men eg skilji ikki sammetingina hjá ummælaranum millum støðuna hjá Kristinu S.Hansen og hana hjá Óla Kurt Hansen. Í dramayrkingini Sár á Sál spyr yrkjaraegið hvussu hon nakrantíð aftur kann standa á palli og spæla sjónleik, og um okkara kunnleiki til hennara sorgarsøgu ikki fer at standa sum ein "forðing fyri íspunnar heimar?". Jóanes Nielsen heldur, at tá tað á sinni bar til hjá Óla Kurt Hansen brádliga at skifta frá æviga komiska leiklutinum til tann demoniska Ankersen í Glataðu spælimonnunum, ja so fer hetta kanska eisini at bera til hjá Kristinu S.Hansen. Her gloymir ummælarin megintáttin í tí verki, hann ummælir, at leikurin tekur støði í egnum veruleika og at tað ikki fyri høvundan ella áskoðararnar snýr seg um eitt einfalt dramaturgiskt typuskift, men um ein veruligan sorgarleik á Ravnsoyarvegi í Havn. 

Annars havi eg ilt við at taka henda nýggja Varðan í ávara, umrøðan av einum fyrilestri er ógvuliga óseriøs og ómotiverað. Yrkingarnar og søgurnar í Varðanum tykjast sum heild rættiliga ungdommiligar, men tær eru tó frægari enn tvangsrímaðu íløgurnar frá teimum tilkomnu, hvørs yrkingar minna um tættir uttan flog, sum møguliga hava áhugaverdan líkskap við veruligar hendingar, eg veit tað ikki. Poetiskt tykjast tær í hvussu er rættiliga óáhugaverdar. Agnar Artúvertin gevur Klæminti Vágadal sítt besta viðmæli, ei undur í tí, teir líkjast í skrivihátti. Søgan hjá Klæminti Vágadal "Havragrýn og kopar" er ófrættakend og eins góð og onkrar av søgunum í Vencil - tað er ikki tað, men hon ber brá av einum ávísum stíli, sum floymir yvir føroyskar bókmentir og myndlist í hesum árum. Nógvir føroyingar mála og skriva soleiðis, altso taka støði í vanligari realismu, sum so fær eina sneiðing yvir í okkurt løgið og óveruligt, kanska kunnu vit nevna henda stílin eitt slag av hentleika-surrealismu og so er spurningurin bara um tað gerst áhugavert av at vera løgið ella um tað er løgið fyri at sýnast áhugavert. Óansæð tykist rákið rættiliga grunt, men tað skal Klæmint Vágadal ikki lastast fyri. Hann er debutant, so har er vón fyri framman.

Helst botnar ómegdin í nýggja Varðanum í teirri sannroynd, at blaðstjórin er heldur sjálvráðin og einsamallur. At laða varðar gongur út uppá samstarv við virðing fyri farnum og komandi ættarliðum og vilja til felags upplýsing. Eg skilji væl hugin at broyta Varðan, men hetta er Agnar Artúvertin ikki førur fyri at gera einsamallur. Í innganginum greiðir hann frá sínum hugsanum um føroyskar bókmentir og tað heila skal eftir øllum at døma vera "tiefer als der tag gedacht", sum Johannes Jørgensen siteraði Nietzsche fyri á sinni, tá hann og Sophus Claussen m.a. tóku seg saman at stovna tað danska symbolistiska tíðarritið Taarnet, sum var ein reaktión móti realismuni í nýbrotinum. Trupulleikin er bara tann, at ein tílík dýpd krevur eina ávísa vitan og format, sum ikki er til staðar í nýggja Varðanum, tíverri. 

(KP)

Sjálvspottarin mikli - Ljótt og óneyðugt tíðarrit.

Ummæli: Kim Simonsen

                      

Sjálvsmyndin Agnar Artúvertin brúkti í sambandi við at hann varð útnevndur blaðstjóri.

Varðin hevur verið ein týðandi miðil innan føroyska mentan í 20undu øld. Hann hevur haft sína stóru tíð, kanska eina gulløld, í 1930unum og í 70unum, men okkurt hendi við Varðanum í 1980unum. Síðani hevur hann livað eitt hálvavegna fjalt og loyniligt lív. Hann legði tí á siðsøguliga og perspektivleysa bógvin, men av og á sóust greinar og týðingar sum vóru góðar. Nú hevur gamla ritstjórnin latið ‘brandin’ víðari til yngri folk, og tað er sjálvandi gleðiligt. Tey í nevndini hava sett Agnar Artúvertin at blaðstjórna gamla Varðan einsamallur. Han er ein virkin maður, ið hevur útgivið nógvar týðingar og bøkur seinastu árini, men ikki hevur altíð verið so nógv skil á. Eg var spentur uppá at lesa Varðan, men eg má siga sum er, at hetta er versti Varðin nakrantíð.
Tað er óført, at Agnar hevur megnað at geva Varðan út so skjótt, men syrgeligt, at hann hevur veingjaskert og gelt Varðan, ið hvørki hevur støddina ella formatið hjá nøkrum Varða nakrantíð.

Hví ummæla Varðan

Lat meg siga sum er, at tað er við tungum hjarta at eg skrivi hetta ummæli. Og lat meg eisini sláa fast, at eg vildi ikki sjálvur verið blaðstjóri á Varðanum, tí tað havi eg hvørki hug ella tíð til, um hann so varð blakaður eftir mær. Um eg vildi gjørt eitt blað, eri eg maður fyri at gera mítt egna. Tað er helst ikki neyðugt at skriva hetta ummæli, øll eg havi tosa við hava givið mær rætt í hesum. Eg kann bert vísa á orðatakið, um at eingin er fullspottaður fyrr hann spottar seg sjálvan. Og hesin Varðin er eingin spottari, nei hann er eitt spott.
Orsøkin til at eg vil ummæla Varðan er, at øll rópa um at fáa útisetar 'heim' um ungdóms- og fólkaundirskot, sum um teir skulu flyta ’heim’ fyri at arbeiða við føroyskum viðurskiftum. Eitt nú føroysk listafólk, tónleikarar og høvundar, ið ikki búgva í Føroyum gera føroyska list og arbeiða við føroyskum viðurskiftum, men alt ov ofta verða tey ikki brúkt ella boðin at sita í nevndum. Tað býttasta dømi í nýggjari tíð er, at Felagið Varðin hevur sett ein blaðstjóra sum er ókompetentur, bert tí hann býr í Føroyum, tað viðgongur nevndin og tað hevur hann prógvað við seinasta Varðanum. Heldur enn at seta spennandi ungar kvinnur sum lesa bókmentir ella hava fesk cand.mag, mag.art prógv í bókmentum. Hvat so um tey t.d. búgva í Danmark? Øll bløð verða redigeraði á teldum í dag og líkamikið er hvar tú býrt.

Tað er hendan 'metodologiska' nationalisman sum eg eri óður um, og sum er orsøkin til hetta ummæli. Tað er hendan tankagongdin, ið er í ferð við at filla Varðan sundur, sum eisini ger føroyska samfelagið innannørt og sjúkt. Meðan kanska 5000 føroyingar, sum "búgva" í Føroyum, í veruleikanum arbeiða í Noregi og helst gjalda skatt har, kann Varðin ikki velja sær ein blaðstjóra millum egnaðar útisetar. Globaliseringin er her og hevur verið her leingi. Føroyskar útvarpsendingar og tónleikasendingar hava verið framleiddar á teldum á kollegium her í Danmark í áravís og tíðarrit eisini. Føroyskar bøkur verða skrivaðar uttanfyri Føroyar og føroysk listafólk skapa føroyska list í nógvum londum. Problemið er - umframt ein avoldaðan hugburð - at tað sita nakrir oldingar í slíkum nevndum, ið ikki duga at umsita okkara mentan. Hetta er serliga galdandi fyri nevndararbeiði innan mentan í Føroyum. Tey vilja ikki hoyra um at Skypekonferensufundir eru uppfunnar, man kann t.d. taka eina heila útbugving á Yale meðan man býr í Sumba í dag. So hví ikki brúka yngri topptunaðar kreftir við altjóða royndum, útbúgvingum og kontaktum.

Torført at taka í álvara

Fyri at byrja við byrjanini, so er forsíðumyndin á Varðanum ein fantastiska ring fotomynd av tveimum talvfólkum, við skuggum og øllum. Ein rein amatørmynd. Ljótt og ræðuligt - reint spott av okkara fotografum og listafólkum. Leiðarin í fyrsta blaðnum er eisini ósamanhangandi, einkisigandi og ringur at taka í álvara – í støðum beinleiðis óunniligur at lesa. Har eru spark eftir hesum og hasum, m.a. eftir allari bókmentaligari realismu innan bókmentir. Men Agnar hevur ikki intellektuelt format til at fáast við hesa uppgerð. Tað er sum um poetikkurin snýr seg um at “kaga inn í seg sjálvan”, ið eisini er einkisigandi.

Eg má siga sum er, at eg havi funnið so nógvar villur í Varðanum, at eg bert vil nevna nakrar úr rúgvuni.
Á síðu fimm í sjálvum leiðaranum skrivar blaðstjórin, at vit hava fingið so lítið av tekstum. Seinni á síðu 9 sigur hann, at ”Nógv tilfar er innkomið”. Á síðu 5 er eitt sitat, men av hvørjum? Heðin Brú ella William Heinesen? Á somu síðu stendur, at ein ung evnarík genta rættlesur, men hvør er hon og hvar er hon nevnd? Seinni vísir tað seg, at tað møguliga er Birna Gudmundsen, sum hann meinar við – men tá vit ikki fáa tað at vita, er leiðarin bara illa skrivaður. Á somu síðu sigur hann at Varðin hevur fingið eitt nýtt motto, men hví er so ein mottokapping seinni? Og hví hava eitt motto, eg vil heldur hava ordiligt innihald og at blaðstjórin dugir at skriva.

Seinni skrivar hann um okkurt eg ikki skilji, sjálvt um eg eri doktari í bókmentum:

"Sum nakað forkunnugt og óroynt fara vit at lata henda Varða hava eitt centralt evni, sum alt tilfarið antin so ella so skal snúgva seg um. Evnið er: geografiskur littererur einvorðinskapur."

Orðið ”einvorðinskapur” stendur í orðabókini og merkir ”uniformitetur” ella ”homogenisering”, so ” geografiskur littererur einvorðinskapur”, snýr seg kanska um hvussu støð innan bókmentir skapa hesa homogeniseringina. Kanska eitt gott tema, men teksturin er fullkomiliga hjálparleysur. Eingin sum dugir at skriva, kundi droymt um at skriva soleiðis. Hesin setningur er eitt gott dømi um, at høvundurin ikki dugur vanliga føroyska stílfrøði (læran um stílin í skriftmáli), onkuntíð er hann, ella heldur seg vera stuttligan, og onkuntíð heldur hann seg vera vinarligan og fittan, men samanumtikið er stíllegan avlagað, privat og løgin. Blaðstjórin setur t.d. heitið á einari grein kallað 100 skaldsøgur - bæði í kursiv og gásareygu, ið er tekin um at viðkomandi ongantíð hevur lært at sitera rætt, ið annars er nakað sum vit øll lærdu í miðnámsskúlanum. Á síðu seks er t.d. eitt sitat rykt út, í kursiv og í gásareygum. Rykt út merkir ikki kursiv og ikki gásareygu, her er trídupult markering. Slíkt oyðileggur lesingina og tí eisini virðingina fyri Varðanum. Samanumtikið fær man tí ta fatan, at tíðarritið er illa frágingið og fylt við stavivillum. Her eru t.d. ongar yvirskiftir í greinum (t.d. á síðu 27, 56 og 58) umframt, at samanhangurin í t.d. leiðarunum og í tíðarritinum sum heild er fullkomiliga burturstaddur.

Eitt absurd ummæli

Greinin Av akademiska mentanarpallinum, er eitt gott dømi. Hon er um min fyrilestur í Norðurlandahúsinum. Eg helt hann kring landið og óføra nógv komu at lurta, øll samkomuhølini vóru full. Her skrivar Agnar m.a. (og aftur hevur hann til mina stóru undran sett allan tekstin bæði í kursiv og í gásareygu): “Kim er góður og róligur fyrilestrarhaldari, tó hevur hann ein keðiligan vana við at smaska…”. Eg eri ikki særdur av hesi meting, men eg mátti flenna hart. Agnar heldur seg vera stuttligan og koma við einum priki, men eg má siga, at hansara skriving bert gav mær vaml og eg vildi ynskt, at hann kundi hildið seg frá mínum arbeiði. Har var t.d. einki um hvussu mín ritgerð eitur. Einki um hvussu nógv folk komu (tað komu 200-250 fólk). Einki um hvussu fyrilesturin æt. Einki um spurningar og kjakið aftaná. Einki um hvat fyrilesturin snúði seg um. Agnar sigur, at hann einki skilti. Tað má so vera hansara manglandi heilakapasitetur sum er feilurin, tí eg havi hildið hendan fyrilestur fyri heimagangandi konum á Sandi, pensionistum á Tvøroyri og vanligum fittum føroyingum, ið øll hava gingið sjey ár í skúla og tey skiltu øll hvat eg tosaði um, men hesin Agnar sum sigur seg vera BA frá Cambridge University (hetta er reyp, hann hevur lisið “í” Cambridge sum er nakað heilt annað) í bókmentum og heimspeki, megnar enn ikki at skilja vanliga talu og formidlaða gransking. Tey sum veruliga vilja vita okkurt um fyrilesturin, kunnu hoyra meg á hesari leinkjuni til Góðar Morgun Føroyar:http://www.kringvarp.fo/Archive_Articles/2013/02/22/imyndin-av-foroyingum-og-foroyum

Eg eri ikki firtin av at Agnar ikki skilti eitt orð, men av mátanum hann skrivar um hetta. Hann hevur tikið ein tann mest áhugaverda og viðkomandi fyrilesturin í nógv ár og minkað hann, so hann (og bert hann) kann skilja greinina. Og støðið hjá Agnari er so lágt, at tað er torført at fata. Agnarsa "grein", “hugleiðing”, “essay” um meg og mín fyrilestur er sum dovni næmingurin, ið var á útferð við flokkinum, og tá hann skuldi skriva stíl um ferðina skrivaði hann bert, at "eg sá einki fyri hinum". Agnar situr kanska og heldur seg hava loyvi at senda drunn, men um so er skal hann fáa hendan drunn aftur. Fyri tað fyrsta: hví brúka tvær síður uppá ein fyrilestur sum blaðstjórin ikki skilir? Hví skriva um smaskan? (niðurgering). Hví skriva tvær síður um hetta, ið so onga meining gevur? Hví brúka mína ritgerð til sjálvpromovering og reint sjálvsspott? Hví ikki bara spara tvær síður? (Eg havi ikki biðið um at sleppa við). Hví yvirhøvur ummæla fyrilestrar sum hava verið í februar? Hví skriva málteigar og rættingar av kjakinum aftaná fyrilesturin, t.d at eg í svari til Berg D. Hansen kom at benda navnið Malan skeivt. Hvat er tað fyri eitt menniskja, ið skrivar um tað í Varðanum? Hetta er einki annað enn andaligur symbolskur harðskapur, niðurgering og sjálvshevjan í senn. Tað einasta, Agnar hevur at hevda seg við (og í komandi svarum til mítt ummæli), er at hann dugir nøkunkunda at stava, men góðasti Agnar tú dugir ikki at skriva.

Eingin byrjar eina grein sum tú: ”Vit fara sinniliga at byrja við at ummæla” (s. 37), hví ikki hóvliga, sáttliga ella her kemur eitt lítillátað ummæli – ella hví skriva soleiðis yvirhøvur? Og ”Vit vilja gera Varðan til eitt pappírsforum fyri hugans brótingar (…)”, eingin skrivar ”hugans brótingar” tað er tungt, klossut og stílfrøðisliga riggar tað ikki, hví? Tí tað er alt ov patoskent í mun til restina av greinini, men tað skilir Agnar ikki. Hvussu kann ein rithøvundi ikki skilja slíkt? Aftur og aftur fara greinar, yrkingar og annað av sporinum, tá Agnar skrivar hetta ’privatmálið’. Hendan greinin (ella hvat hetta er) er eitt dømi um ta ’ómenniskjaligheit’ sum Agnar skrivar út frá. Hann hevur onga samkenslu ella empati við hvørki fyrilestri ella fyrilestrahaldara, ella øðrum enn sær sjálvum og sínum yndisevni. Tað er í grundini eisini ein gøla, at Varðin ikki kann senda teirra blaðstjóra út at gera eitt vanligt referat, tí hann skilir ikki genruna og megnar hvørki at endurgeva tað, sum fyriferst ella bara at yvirhalda vanligan fólkasið. Hetta hevur við sær, at Varðin framyvir ikki kann skriva um føroyska mentanarsøgu ella bókmentasøgu, tí blaðstjórin megnar ikki so frægt sum at hoyra ein fyrilestur, og helst ikki at lesa eina vanliga grein. Hann megnar heldur ikki at skriva um hesi evni, ella at skriva yvirhøvur. Hóast Agnar einki hevur skilt, fer hann tó at kjakast við meg (ella seg sjálvan?). Men aftur so endar greinin sum ein avbronglaður málteigur. Eg havi ongantíð lisið nakað so óhjálpið.

Solipsisma

Á síðu seks stendur at poetikkin hjá Varðanum er at "resignera frá samfelagnum", hetta er so løgið og solipsistiskt sum nakað kann vera. At høvundar skulu læra at uppgeva ’heimin’ og liva solipsistiskt. Hetta ljóðar heilt autistiskt. Føroyskir høvundar skulu m.a. skriva prosa, siga tey at Hugin Eide hevur sagt. Her siterar Agnar bókmentafrøðingin Sámal Soll. Síðani siterar hann Onnu V. Ellingsgaard (frá somu grein hjá Soll), um at tað kostar pengar at skriva. Soleiðis er leiðarin, púra uttan samanhang. Her heldur Agnar m.a., at skaldsøgur kunnu skrivast í frítíðini, ikki hissini av mentanarpolitiskari agenda, sum gamli Varðin vil borðreiða við: “Hvør skal tíma at gjalda fyri, at ein rithøvundur skal sita og skriva eina skaldsøgu? Eg hevði so ikki viljað, at mínir skattapengar fóru til tað, ið verri er”. Slíkt er bert ein roynd at fáa talutíð við at provokera. Hetta er kensluleyst og beinleiðis óreint.

Skaldskapur skal heldur ikki viðgera ein tíðaranda skrivar hesin Ahab - ið hann kallar seg sjálvan á brúnni einsamallur - síðani endar leiðarin sum ein málteigur. Men hvat er hetta fyri eitt ’grønt snor’ av einari meining. Fyri tað fyrsta, so er Varðin fullur av yrkingum – Agnar hevur sjálvur skrivað eina. Fyri tað næsta, so hevur Hugin útgivið yrkjarar og fyri tað triða, so er tað besta sum er av føroyskum skaldskapi júst yrkingar frá Janusi Djurhuus, Christiani Matras, Regini Dahl, Róa Patursson, Jóanesi Nielsen, Tóroddi Poulsen til Sissal Kampmann og Vónbjørt Vang v.m.

Á somu síðu kemur enn okkurt hjálparsleyst gleps um ”einstaklingin”, ein rein klisje, tí allur skaldskapur er um ”hin enkelte”, ið Kierkegaard tók til. Og hví skal ein einstøk kelda, nevniliga Sámal Soll skriva nærum alla ta nýggju stevnuskránna hjá Varðanum? Sum sagt er ringt at fylgja við, tí høvundurin hoppar millum evnini, ið ger lesarin karvandi í ørviti. Við eitt kemur ein málteigur mitt í einum leiðara hjá nýggja blaðstjóranum og vísir at hann ikki dugir at skriva ein leiðara.

Á síðu 11 skrivar hann: "í seinastu søguni hjá Trygva", her veit lesarin ikki at hesin Trygvi hevur skrivað eina søgu í Vencil. Frá síðu 12-19 standa yrkingarnar hjá hesum kroystar saman og tað er ljótt og synd.

Hví skulu vit eisini lesa ófantaligar vánaligar yrkingar hjá Agnar um at sita í fongsul, sum bera uppá rím:

Hann kom úr úr fongsli
gangandi so fattur –
tá var tað, sum dyr á hongsli
nústani fóru aftur.

(…)

Tað er kanska soleiðis vit virka,
sum gera einki petti
annað, enn at yrkja
sovorið roks sum hetta.

Ja, Agnar hetta er ’roks’.  At yrkja so illa og at prenta slíkan vánaligan lyrikk er roks, aftaná at hava skrivað at føroyingar skulu ikki skriva yrkingar longur. Her er Varðin farin av sporunum, vilstur og er farin í óføri.

Tað er líkamikið hvat Agnar hevur nortið við í seinastuni, um tað so eru týðingar, yrkingar ella sum nú Varðan, so fær hann alt at følna rundan um seg og hann skapar eina gølu fyri og aðra eftir. Tí eri eg mest av øllum so karvandi inn á nevndina í Varðanum, at tey ikki valdu okkara ungu spennandi høvundar at blaðstjórna Varðan. Hendan metodologiska nationalisman og nationalistiska autisman er skaðilig fyri land og fólk (tað er valið av Agnari sum blaðstjóra dømi um).

Óskiljandi solipsisma

Niðurstøðan er, fyrst og fremst, at alt blaðið er ljótt sett upp. At blaðið er eyðmerkt av, at tað er blaðstjórnað í skundi, og av einum, sum bert vil øsa lesaran við sínum tápuligheitum. Somuleiðis er tað syrgiligt at eitt so gamalt og fínt mentanarsøguligt tíðarrit sum Varðin er uttan myndir. Vit liva í einari tíð, har myndir hava skapt eina vend innan hugvísind móti visuellari mentan, og so hevur nýggja blaðið ikki myndir. Til samanberingar, á borðinum frammanfyri mær havi eg t.d. Varðan frá 1991, hann er av vakrastu bókum, har bæði for- og baksíða er ein stór mynd av Rosenmeyer frá 1778 av Vestaruvág. Innihaldið er fjølbroytt, yrkingar, endurminningar og ein stór frøðigrein um Rybergshandilin og Rybergstíðina. Blaðið er rokað við myndum. Har eru týðingar og greinar um høvundar og fýra bókaummæli. Her sæst at blaðstjórin hevði virðing fyri føroyskari mentan, føroyskari mentanarsøgu og søgu okkara, at hann var dannaður maður, og ikki sum nú har alt blaðið skal snúgva seg um Agnar sjálvan og hansara vantandi fatan av heiminum. Varðin hevur skrivað søgu við at loyva Agnar at skriva eina poetikk fyri ein mann, nemliga hann sjálvan, sum er fullkomiliga absurd. Spurningurin er, hvat ger ein solipsistur sum blaðstjóri? Í mun til tann áðurnevnda 22 ára gamla Varðan er nýggi Varðin frá 2013 sum at síggja reyvina á Titanic hvørva niður í ísakaldan sjógv. Skiparin Ahab og nevndin hava siglt á land og eru ávegis til botns.

Tað ringasta eg eri noyddur at siga, er at blaðið er idiosynkratiskt, ósamanhangandi og óskiljandi, sum løgnu og ólesiligu søgurnar hjá Agnari nærum altíð eru. Her meini eg ikki við idiosynkratiskt sum nakað ’hipstarakent kool’ ella subversivt avantgarde, men meiri sum nakað pínligt og tærnakrimpandi ússaligt. Tað er altíð keðiligt at vera tann, ið skal siga tað sum øll sum eg kenni hugsa og siga sínámillum, at blaðið kundi líkst onkrum gjørt á verkstaðinum Vón av minni mentum. Heldur Felagið Varðin, at nakar tímir at gjalda fyri hetta? So skuldi tað verið fyri at stuðla Agnari og hansara solipsismu. Eg føli meg sum lesara, høvund, og ein sum vil føroyskum bókmentum tað besta, pissaðan á. Tað sum verri er, vit hava slett ikki brúk fyri hesum blaðnum, tí Vencil ger eitt so nógv betri arbeiði at prenta nýggjan og góðan skaldskap. Vencil er eisini nakað sum hetta blaðið ikki er, nemliga vakur. Okkum vantar tí gamla Varðan aftur. Tí einaferð kundi hann prenta góðar greinar, ið annars ikki passa í nakran annan miðil í Føroyum, við vøkrum myndum og øðrum. Varðin hevur tí ongan tilverurætt sum nú er, annað enn at vera dagdvølja og plattformur hjá Agnari, so hann kann útbreiða sína solipsismu. Tí er hetta so fátækt, tunt og fylt við einkisigandi gallrópum og upprópum. Frægast eru tó rørandi greinar eftir Øss Jóhannessen og Jóanes Nielsen. Her er bert eitt at gera, at nevndin ger Føroya fólki og sær sjálvum eina tænastu, at finna ein annan blaðstjóra beinanvegin.



Kim Simonsen