Natúrligvís...

Sólin skínur og heilin er farin í summarfrí, men ikki hjá listafólkunum, sum nú arbeiða av øllum alvi fram ímóti framsýningini "Hvat er natúrligt?". Hon letur upp í Østrøms Fabrikk 26.juli og er longu áðrenn hon er byrjað eitt listasøguligt nýbrot, tí hon er politiskt motiverað. Tað er LGBT, sum skipar fyri framsýningini, hvørs endamál er at upplýsa almenningin og at víðka um ta trongskygdu uppfatan, mong hava av, hvat normalur kynsligur samleiki er. Samstundis er endamálið at økja um tolsemi og stuðulin til samkynd og tvíkynd í Føroyum. Umframt framsýningina verður skipað fyri kunnandi kvøldum í nýumvældu hølunum hjá Østrøm á Skálatrøð. Fleiri fyrilestrar verða um evnið, sum hava samband við framsýningina Millum annað fer Turið Sigurðardóttir at at røða um samkynd í føroyskari bókmentasøgu. Undirritaða fer at lýsa evnið: Samkynd og samkyndleiki í føroyskari list, og amerikanski professarin Mariah Schug fer at siga frá síni gransking við føroyingum og okkara tilveruliga virðisgrundarlagi. Vit gleða okkum til framsýningina og venda aftur við meira. 

(KP)

Mentanarval: Filmslist er eisini list

Øssur Winthereig, Tjóðveldi

listini er einki líka. Ymsar listagreinar hava ymiskan tørv. Skal listin trívast og harvið eisini menniskjuni, so mugu vit síggja, at tørvurin er ymiskur. Hóast allar listagreinar eru kroystar, so er lættari at nøkta tørvin hjá summum enn hjá øðrum – eitt nú filminum.

Vit skulu ikki standa so ovfarin og halda, at føroyskur filmur júst er dottin niður av himli. Vit skulu ikki standa og bíða, um hatta ikki nokk hvørvur aftur. Tvørturímóti eigur eisini filmslistin at takast í álvara.

Í roynd og veru hava vit í mong ár havt eina vakstrarlind í filmslistini og hava tørv á eini strategi fyri filmsframleiðslu. Her snýr tað seg um at lurta eftir teimum, sum arbeiða við filmsframleiðslu. Vit hava leingi havt møguleikan at gerast eitt land, sum kann gera vart við seg millum onnur lond við filmsframleiðslu. Men hendan listagreinin hevur ikki verið tikin í álvara.

Filmsverkstaðurin Klippfisk hevur í fleiri ár ment bæði áhugan og framleiðslu av filmi. Katrin Ottarsdóttur og onnur hava eisini víst, at her eru møguleikar. Ein vegur er at stovna ein filmsgrunn, sum bæði kann ráðgeva og fíggja filmsframleiðslu. Pengarnir kunnu bæði koma úr Føroyum og úr útlandinum gjøgnum altjóða samstarv. Har eru fleiri altjóða samstørv fyri smáar tjóðir. Samstørv sum snúgva seg um fígging, útbreiðslu og upplæring. Vit egia at gerast partur av hesum samstørvum.

Um pengarnir koma úr Monako ella Miðvági er líka mikið fyri føroyskan film, bara kreativa arbeiðið er her

Mentanarval: Vit vilja ein virðiligan mentanar- og listapolitikk

Øssur Winthereig, tjóðveldi

Mentanarpolitikkurin er helst mest forsømda øki seinastu átta árini. Samgongan hevur atkvøtt móti øllum uppskotum um bygnaðarbroytingar og batar. Mentanarnevnd løgtingins hevur í besta føri verið til onga nyttu yvirhøvur. Í versta føri niðurbrótandi. Tá mentanarpolitikkur als ikki hevur verið til staðar so langa tíð, er tað trupult at seta hann aftur á dagsskránna, tí eisini mentararpolitikkur skal røkjast og røktast.

Tí mugu vit gera alt vi kunnu fyri lyfta listina og mentanina fram í politiska ljósið aftur.

Mentanarpolitikkur eigur støðugt at verða á dagsskránni. Mentanarnevnd Løgtingsins eigur at vera ein mentanarpolitiskur verkstaður, sum leggur doyðin á armslongdarprinsippið og lurtar eftir mentanar- og listafakkunnleikanum.

Aðaltankin í okkara mentanar- og listapolitikki er, at um vit skulu marknaðarføra okkara land við mentan og list – og tað halda øll – so skulu vit byrja her heima. Vit skulu skapa virðilig kor hjá bæði mentanini og listini. Vit skulu styrkja tey støð, tey feløg, tey umhvørvi, har vøksturin sprettur og viðurkenna at list er til á mongum stigum og hevur ymiskan tørv .
Mentanar- og listapolitikkur má aftur takast í álvara.

Hetta ljóðar kanska háfloygt og ljóðar kanska eisini dýrt, men í stóru myndini tosa vit um smápengar. Men smápengar, sum eru ein íløga, ið grevur seg djúpt og røkkur langt.
Til gleði fyri okkum øll.

Her eru okkara boð:

Mentanar- og listapolitikkur: List byggir land, ið er sjónligt í heiminum

Hugsa um eitt land? Hvat land sum helst. Hvat vekur tín ans fyri viðkomandi landi? Hví er tað serstakt millum onnur lond?

Sjálvandi.
Og vit í Tjóðveldi ivast heldur onga løtu í at list og mentan gera munin.
Tað er fyrst og fremst listin og mentanin hjá eini tjóð sum fangar hugan hjá øðrum.
Tað hava onnur lond um okkara leiðir langt síðani ásannað.
Nú er tíð uppá at føroyingar gera tað eisini.

Við list og mentan kunnu vit gera vart við Føroyar og greiða gøtuna fyri útflutningsvørum okkara.
Men ætla vit okkum at gagnnýta listarliga og mentanarliga tilfeingi, ætla vit at gera okkum sjónlig úti í heimi, krevja list og mentan at fáa rímilig kor í samfelagnum.
Tað er ein fortreyt.

Tjóðveldi raðfestir list- og mentan høgt.
Tjóðveldi vil virka fyri at styrkja og áhaldandi menna ein dyggan og framsøknan lista- og mentanarpolitikk.
Íløgur í list og mentan eru íløgur í fjølbroytni, víðskygni og framtak í fólkinum.
Íløgur í list og mentan eru íløgur í lívsgóðsku í einum sterkari samfelag. Íløgur í eina tjóð sum evnar at gera seg sjónliga millum aðrar tjóðir í heiminum.
Tjóðveldi vil at Føroyar av álvara verða eitt samfelag sum ger mun í heiminum og vil tí virka fyri:

At styrkja lista- og mentanarstovnar okkara
Øll eiga at hava greiða atgongd til list og mentan.
Mentanarstovnarnir í samfelagnum, eitt nú søvn landsins, hava eina stóra ábyrgd mótvegis borgaranum - ikki bert ábyrgd í orði, men eisini í verki.
Tjóðveldi vil tí hava greiða og tíðarsvarandi lóggávu á savnsøkinum.
Tjóðveldi vil tryggja at mentunararvurin altíð verður umsitin av fakliga fullskikkaðum fólki.
Tjóðveldi vil tryggja at søvn landsins kunnu savna tilfar inn, granska og miðla vitan víðari til almenningin óheft av handilsligum og partapolitiskum áhugamálum.
Tjóðveldi vil seta pening av sum mentunarstovnar kunnu søkja um til ymisk átøk.
Tjóðveldi vil tryggja at leikhús verður bygt til Tjóðpall Føroya og góðtekur ikki at byggingin verður útsett. Eisini er umráðandi at tryggja rakstrargrundarlagið hjá Tjóðpallinum soleiðis at lagt verður upp fyri almennum prís- og lønarhækkingum.

Barnamentanin raðfestast hægri
Ein fjølbroytt barnamentan elvir skapandi og sjálvstøðugar borgarar av sær. Øll børn eiga tí at hava atgongd til og møguleika at taka virknan lut í lista- og mentanarlívi.
Samfelagið eigur at leggja sær í geyma, at barnamentunarligt arbeiði setur einki minni krøv til førleika, dygd og eldhuga enn annað virksemi. Tjóðveldi leggur dent á barnamentunarligt arbeiði.
Serliga vil Tjóðveldi tryggja at føroysk børn fáa atgongd á føroyskum til alt tað barnatilfar í miðlunum, sum javnaldrar teirra í øðrum londum hava á sínum málum.
Barnamentanin skal grundfestast í dagstovnum og skúlum, tær skapandi lærugreinarnar skulu uppraðfestast og tey skapandi evnini hjá børnunum stimbrast.
Mentanarstovnar eiga somuleiðis at brúka vitan og fakkunnleika sín til at tryggja at børn fáa eitt fjølbroytt og livandi innlit í list og mentan.

Framtøk í list og mentan
Mentanarpolitikkurin má áhaldandi endurskoðast og mennast.
Áherðsla skal leggjast á at fáa vøkstur og endurnýgging í list og mentanarlívi.
Tjóðveldi vil virka fyri at filmsgerð og onnur sjón-miðlaframleiðsla fær munandi betri umstøður enn nú er. Tjóðveldi vil virka fyri at ein listarskúli verður stovnaður.
Tjóðveldi vil stuðla upp undir mentunarliga og listarliga gransking.
Tjóðveldi vil gera útvegir fyri øktum altjóða samstarvi á lista- og mentunarøkinum m.a. við at greiða fyri betri stuðulsmøguleikum til altjóða listatiltøk.
Tjóðveldi vil, at tað verður høgligari hjá føroyskum forløgum at geva út serverk og týddar bókmentir.
Tjóðveldi vil bera so í bandi, at yrkistónleikarar kunna hava samansett størv, soleiðis at teir partvíst undirvísa umframt at spæla.
Tjóðveldi vil fremja útlflutning av føroyskari list og mentan.

Lista- og mentanaríløgur
Almennar íløgur í list skulu tryggja listarligt frælsi.
Tjóðveldi vil í tøttum samstarvi við listafólk og onnur ið starvast innan mentunarøki gera eina heildarætlan fyri lista- og mentanarstuðul.
Eina heildarætlan sum byggir á fakligt innlit og armslongdarregluna.
Eina heildarætlan, sum m.a. fevnir um inntøkujavning av starvslønum úr Mentunargrunni Landsins og eina lønartrygdarskipan fyri fremstu listarfólk okkara.
Eina heildarætlan sum viðurkennir, at listarlig framseting er ymisk hjá ymsum listarfólkum og at list er til á mongum stigum og hevur ymiskan tørv.

Listarlig rættindi verjast
Upphavsrætturin er nú umsíðir komin á føroyskar hendur.
Tjóðveldi vil tryggja listarfólki samsýning fyri sítt arbeiði á jøvnum føti við øll onnur. Einki fæst fyri einki – heldur ikki list.
Tjóðveldi vil virka fyri at bøkur, filmar, tónlist og myndlist verða vard móti avriting og misnýtslu og samstundis tryggja borgaranum í kunningarsamfelagnum atgongd til tey skaptu verkini við lóggávu um upphavsrætt.
Upphavsrættarlóggávan skal vera smidlig soleiðis at listarfólk sjálvi kunnu gera av sínámillum hvussu rættindini skulu umsitast.
Sum er hava listarfólk yvirhøvur ótrygg inntøkukor, tí skjýtur Tjóðveldi upp at eftirløn verður løgd aftur at øllum samsýningum sum listarfólk fáa fyri sítt arbeiði.

List og mentan fyri øll
Tann mismunur sum er í atgongd til listarlig og mentanarlig tilboð vegna búsetu og sosial viðurskifti skal javnast.
Tjóðveldi vil í samstarvi við kommunurnar tryggja, at list og mentan eru fyri øll.
Tjóðveldi vil knæseta ta meginreglu, at tá ið tað almenna byggir skal 1,5% av byggingarkostnaðinum fara til at listprýða viðkomandi bygning.
Tjóðveldi vil somuleiðis tryggja, at avgerðir um list í almenna rúminum verða grundaðar á dygd, fakkunnleika og armslongdarregluna.
Tjóðveldi vil halda fast um, at Kringvarp Føroya skal vera ein almennur upplýsingarmiðil og hava skyldu til at røkja listina og mentanina á lítargóðan hátt.
Tjóðveldi vil tryggja at so góðar umstøður sum gjørligt eru til undirvísing í myndlist, bókmentum og sjónleiki.
Tjóðveldi vil at atgongd til søvn landsins er so lagalig og bílig sum til ber og at mvg-gjald á atgongumerki til konsertir og sýningar verður lækkað ella avtikið.
Tjóðveldi vil virka fyri stuðli til arbeiðspláss sum taka list við í verkætlanir sínar í samstarvi við listarfólk.

Mentanarval 2011: Yndislistin hjá politikarunum - Rigmor Dam

Fólkini, sum vit velja til at stýra landi okkara hava avgerandi týdning fyri framtíðar umstøðurnar hjá mentan og list. Persónligi smakkurin nýtist ikki hava nakran týdning fyri teirra mentanarpolitikk, men vit eru allíkavæl forvitin. Tí hava vit biðið nakrar politikarar um at siga okkum, hvat teirra yndislistaverk er og í trimum reglum greiða okkum frá hví júst hetta listaverkið hevur týdning fyri tey.


Rigmor Dam, javnaðarflokkurin

Mítt yndislistaverk er The Wall hjá Pink Floyd. Orsøkirnar eru fleiri. Fyrst og fremst er tónleikurin ræðandi sterkur, samstundis sum tekstirnir hjá Roger Waters eru so ótrúliga vælskrivaðir.

Harafturat kann verkið tulkast á nógvar mátar. Har er ítøkiliga søgan um traumatiseraðu og fremmandagjørdu rokkstjørnuna, sum vaks upp við eini dominerandi einligari mammu eftir annan veraldarbardaga. Tað er hendan søgan, ið sæst aftur í filminum. Her byggir høvuðskarakterurin ein mentalan múr millum seg og umheimin, sum hann ikki longur kann kenna seg aftur í. Kenslurnar, drifturnar og náttúran eru her ein andsøgn til tað borgarliga, reaktionéra og tálmaða.

Múrurin kann eins væl tulkast á einum meira samfelagsligum plani, har hann skilur "okkum" og "hini". Hendan myndin er tíverri minst líka relevant í dag, sum hon var í 1979, tá Berlinmúrurin stóð sum ein sera ítøkilig áminning um jarntjaldið og heimin eftir heimsbardagan.

Í dag er tematikkurin eisini sera sjónligur, eitt nú í Ísrael, har múrar býta Palestinar og jødiskar búsetingar, múrar millum Mexiko og USA, og ósjónligu múrarnar millum Afrika og Europa. Millum rík og fátøk. Millum fría multinationalu fyritøkurnar, kapitalin og trælabundnu menniskjuna. Eisini kann tankin um "The Wall" endurspegla ræðsluna fyri tí fremmanda, sum ger alt meira um seg í USA og Europa.

Í stuttum, so er The Wall eitt megnarverk, tí tað kann tulkast so nógvar vegir. Eisini er ein múrur í sær sjálvum er ein so sterk mynd. Hann bæði verjir, men samstundis heldur hann onkrum uttanfyri - hann deilir heimin sundur.

Fyrsta LP-plátan eg keypti mær sum smágenta var The Dark Side of the Moon. Eg dyrki filmin, myndirnar og tekningarnar í The Wall. Havi verið til tríggjar livekonsertir, ta seinastu í summar í Berlin. Og næmingar í enskum, søgu, miðlabreyt, samfelagsfrøði ikki sleppa undan verkinum, har eg eri lærari.

Mentanarval 2011: Yndislistin hjá politikarunum – Óluva Klettskarð

Fólkini, sum vit velja til at stýra landi okkara hava avgerandi týdning fyri framtíðar umstøðurnar hjá mentan og list. Persónligi smakkurin nýtist ikki hava nakran týdning fyri teirra mentanarpolitikk, men vit eru allíkavæl forvitin. Tí hava vit biðið nakrar politikarar um at siga okkum, hvat teirra yndislistaverk er og í trimum reglum greiða okkum frá hví júst hetta listaverkið hevur týdning fyri tey.

Óluva Klettskarð, Tjóðveldi 

Barnaár míni buðu upp á ta list, sum forfedrar okkara hava átt í øldir. Nevniliga frásøgnina. Og tað er frásøgnin í víðastu merking, bæði søgan og bíbliusøgan, klassiska barnasøgan og so føroyski dansurin sum fyrst hava ment meg. Frásagnirnar brendi seg fastar í sálina. Umvegis hesar frásagnir lærdi eg at tulka meg sjálva og kringumstøður mínar. Tey gomlu vóru frágera góðir frásigarar, og abbi mín onki undantak. Søgur um land og fólk, um hugburð til fortíð og framtíð eru keldur til eitt ríkt lív. Størstar av øllum eru kvæðini. Abbi mín plagdi at skipa fyri barnadansi í bygdini høgtíðskvøld, áðrenn tey vaksnu komu í dans. Og dansurin hevur givið mær fleiri av mínum størstu listarligu upplivingum. Hin aldagamla orkestiska eindin við rørslu, tónleiki og søgum gongur upp í eina hægri eind í føroyska dansinum, og dansurin hevur fleiri ferðir givið mær katarsiska uppliving. Sum tilkomin havi eg lært at elska myndlistina, teir stóru útlendsku málararnir eins og heimligu listina. Myndirnar hjá Mikines røra meg altíð, og skeivu motivini hjá Edwardi Fuglø haldi eg vera framúr.

Tjóðveldi: List byggir land, ið er sjónligt í heiminum

Mentanar- og listapolitikkur: List byggir land, ið er sjónligt í heiminum

Hugsa um eitt land? Hvat land sum helst. Hvat vekur tín ans fyri viðkomandi landi? Hví er tað serstakt millum onnur lond?

Sjálvandi.

Og vit í Tjóðveldi ivast heldur onga løtu í at list og mentan gera munin.
Tað er fyrst og fremst listin og mentanin hjá eini tjóð sum fangar hugan hjá øðrum.
Tað hava onnur lond um okkara leiðir langt síðani ásannað.
Nú er tíð uppá at føroyingar gera tað eisini.

Við list og mentan kunnu vit gera vart við Føroyar og greiða gøtuna fyri útflutningsvørum okkara.
Men ætla vit okkum at gagnnýta listarliga og mentanarliga tilfeingi, ætla vit at gera okkum sjónlig úti í heimi, krevja list og mentan at fáa rímilig kor í samfelagnum.
Tað er ein fortreyt.

Tjóðveldi raðfestir list- og mentan høgt.
Tjóðveldi vil virka fyri at styrkja og áhaldandi menna ein dyggan og framsøknan lista- og mentanarpolitikk.

Íløgur í list og mentan eru íløgur í fjølbroytni, víðskygni og framtak í fólkinum.
Íløgur í list og mentan eru íløgur í lívsgóðsku í einum sterkari samfelag. Íløgur í eina tjóð sum evnar at gera seg sjónliga millum aðrar tjóðir í heiminum.

Tjóðveldi vil at Føroyar av álvara verða eitt samfelag sum ger mun í heiminum og vil tí virka fyri:

At styrkja lista- og mentanarstovnar okkara
Øll eiga at hava greiða atgongd til list og mentan.
Mentanarstovnarnir í samfelagnum, eitt nú søvn landsins, hava eina stóra ábyrgd mótvegis borgaranum - ikki bert ábyrgd í orði, men eisini í verki.
Tjóðveldi vil tí hava greiða og tíðarsvarandi lóggávu á savnsøkinum.
Tjóðveldi vil tryggja at mentunararvurin altíð verður umsitin av fakliga fullskikkaðum fólki.
Tjóðveldi vil tryggja at søvn landsins kunnu savna tilfar inn, granska og miðla vitan víðari til almenningin óheft av handilsligum og partapolitiskum áhugamálum.
Tjóðveldi vil seta pening av sum mentunarstovnar kunnu søkja um til ymisk átøk.
Tjóðveldi vil tryggja at leikhús verður bygt til Tjóðpall Føroya og góðtekur ikki at byggingin verður útsett. Eisini er umráðandi at tryggja rakstrargrundarlagið hjá Tjóðpallinum soleiðis at lagt verður upp fyri almennum prís- og lønarhækkingum.

Barnamentanin raðfestast hægri
Ein fjølbroytt barnamentan elvir skapandi og sjálvstøðugar borgarar av sær. Øll børn eiga tí at hava atgongd til og møguleika at taka virknan lut í lista- og mentanarlívi.
Samfelagið eigur at leggja sær í geyma, at barnamentunarligt arbeiði setur einki minni krøv til førleika, dygd og eldhuga enn annað virksemi. Tjóðveldi leggur dent á barnamentunarligt arbeiði.
Serliga vil Tjóðveldi tryggja at føroysk børn fáa atgongd á føroyskum til alt tað barnatilfar í miðlunum, sum javnaldrar teirra í øðrum londum hava á sínum málum.
Barnamentanin skal grundfestast í dagstovnum og skúlum, tær skapandi lærugreinarnar skulu uppraðfestast og tey skapandi evnini hjá børnunum stimbrast.
Mentanarstovnar eiga somuleiðis at brúka vitan og fakkunnleika sín til at tryggja at børn fáa eitt fjølbroytt og livandi innlit í list og mentan.

Framtøk í list og mentan
Mentanarpolitikkurin má áhaldandi endurskoðast og mennast.
Áherðsla skal leggjast á at fáa vøkstur og endurnýgging í list og mentanarlívi.
Tjóðveldi vil virka fyri at filmsgerð og onnur sjón-miðlaframleiðsla fær munandi betri umstøður enn nú er. Tjóðveldi vil virka fyri at ein listarskúli verður stovnaður.
Tjóðveldi vil stuðla upp undir mentunarliga og listarliga gransking.
Tjóðveldi vil gera útvegir fyri øktum altjóða samstarvi á lista- og mentunarøkinum m.a. við at greiða fyri betri stuðulsmøguleikum til altjóða listatiltøk.
Tjóðveldi vil, at tað verður høgligari hjá føroyskum forløgum at geva út serverk og týddar bókmentir.
Tjóðveldi vil bera so í bandi, at yrkistónleikarar kunna hava samansett størv, soleiðis at teir partvíst undirvísa umframt at spæla.
Tjóðveldi vil fremja útlflutning av føroyskari list og mentan.

Lista- og mentanaríløgur
Almennar íløgur í list skulu tryggja listarligt frælsi.
Tjóðveldi vil í tøttum samstarvi við listafólk og onnur ið starvast innan mentunarøki gera eina heildarætlan fyri lista- og mentanarstuðul.
Eina heildarætlan sum byggir á fakligt innlit og armslongdarregluna.
Eina heildarætlan, sum m.a. fevnir um inntøkujavning av starvslønum úr Mentunargrunni Landsins og eina lønartrygdarskipan fyri fremstu listarfólk okkara.
Eina heildarætlan sum viðurkennir, at listarlig framseting er ymisk hjá ymsum listarfólkum og at list er til á mongum stigum og hevur ymiskan tørv.

Listarlig rættindi verjast
Upphavsrætturin er nú umsíðir komin á føroyskar hendur.
Tjóðveldi vil tryggja listarfólki samsýning fyri sítt arbeiði á jøvnum føti við øll onnur. Einki fæst fyri einki – heldur ikki list.
Tjóðveldi vil virka fyri at bøkur, filmar, tónlist og myndlist verða vard móti avriting og misnýtslu og samstundis tryggja borgaranum í kunningarsamfelagnum atgongd til tey skaptu verkini við lóggávu um upphavsrætt.
Upphavsrættarlóggávan skal vera smidlig soleiðis at listarfólk sjálvi kunnu gera av sínámillum hvussu rættindini skulu umsitast.
Sum er hava listarfólk yvirhøvur ótrygg inntøkukor, tí skjýtur Tjóðveldi upp at eftirløn verður løgd aftur at øllum samsýningum sum listarfólk fáa fyri sítt arbeiði.

List og mentan fyri øll
Tann mismunur sum er í atgongd til listarlig og mentanarlig tilboð vegna búsetu og sosial viðurskifti skal javnast.
Tjóðveldi vil í samstarvi við kommunurnar tryggja, at list og mentan eru fyri øll.
Tjóðveldi vil knæseta ta meginreglu, at tá ið tað almenna byggir skal 1,5% av byggingarkostnaðinum fara til at listprýða viðkomandi bygning.
Tjóðveldi vil somuleiðis tryggja, at avgerðir um list í almenna rúminum verða grundaðar á dygd, fakkunnleika og armslongdarregluna.
Tjóðveldi vil halda fast um, at Kringvarp Føroya skal vera ein almennur upplýsingarmiðil og hava skyldu til at røkja listina og mentanina á lítargóðan hátt.
Tjóðveldi vil tryggja at so góðar umstøður sum gjørligt eru til undirvísing í myndlist, bókmentum og sjónleiki.
Tjóðveldi vil at atgongd til søvn landsins er so lagalig og bílig sum til ber og at mvg-gjald á atgongumerki til konsertir og sýningar verður lækkað ella avtikið.
Tjóðveldi vil virka fyri stuðli til arbeiðspláss sum taka list við í verkætlanir sínar í samstarvi við listarfólk.

Sambandsflokkurin fyrstur við mentanarvisiónum

Leygardagin 29. oktober er løgtingsval. Eitt val, sum óansæð hvørja politiska áskoðan man hevur, snýr seg um at bøta um samfelagið. Mentan er umráðandi partur av hesum samfelagi og tí eru vit spentar at vita hvat teir politisku flokkarnir ætla at arbeiða fyri mentanarliga. Higartil hava bert tveir av flokkunum, framsókn og sambandsflokkurin, lagt fram valskrá. Framsókn hevur ikki tikið mentanina við sum partur av teirra valskrá, men tað hevur sambandsflokkurin. Vit viðgera teirra mentanarskrá her.

MENTAN

Málsetningar:
Sambandsflokkurin ynskir at styrkja mentanararvin fyri at varðveita tað virðismikla í føroyskari mentan og samleika. Harafturat ynskir flokkurin at menna listina við at skapa góðar karmar fyri
listafólk og harvið geva møguleikar fyri nýskapandi mentan og list í Føroyum.

Tiltøk
Stutt sikt
• Játtanin til Mentanargrunnin verður økt og gjørd verður langtíðarfíggjarætlan fyri grunnin. Virkisøkið grunsins skal framhaldandi vera at veita starvslønir umframt at stuðla útgávum og mentanarligum tiltøkum
• Listaskúlar og verkstovur (ateliér) til listafólk skulu setast á stovn. Hetta kann m.a. gerast í tómum skúlabygningum e.l. Møguligt skal vera hjá føroyskum eins og útlendskum listafólki, í avmarkaða tíð og við lagaligum treytum, at gista og starvast í verkstovunum
• Altjóða marknaðarførsla av føroyskari tónleikavinnu
Langt sikt
• Byggjast skal tjóðsavn eftir tí tørvi, ið nútímans savn av slíkum slagi krevur, soleiðis at hølis- og framsýningarviðurskiftini verða nútíðargjørd. Savnið skal kunna hýsa Fornminnis-, Náttúrugripa- og Landsskjalasavninum, bæði við tí virksemi, hesir stovnar hava í dag og væntandi fara at fáa í framtíðini. Í tann mun aðrir stovnar natúrliga hoyra heima í Tjóðsavninum, skal tað vera gjørligt eisini at hýsa tí virkseminum
• Leiklistin skal mennast, so at høvi verður hjá fólki alsamt at síggja leiklist á høgum støði. Tjóðpallurin skal hava nýggj høli, skal gerast út við neyðugari tøkni, neyðugum starvsfólki, haraftrat skulu arbeiðsumstøðurnar hjá leikarunum styrkjast við starvssetanum.

Politiskar raðfestingar
Politisku myndugleikarnir skulu skapa fíggjarligu- og mentunarligu karmarnar, og ikki stýra listini - tað er uppgávan hjá fakfólki. Listin skal stuðlast av bæði tí almenna (landi og kommunum) og tí privata fyri, at hon ikki bara skal verða treytað av einari fíggingarkeldu



Sambandsflokkurin hevur rós uppiborið fyri at viðurkenna tann leiklut, sum mentanin hevur í samfelagnum og at meta hann nóg umráðandi til at gerast partur av eini valskrá. Sum heild kann sigast um teirra mentanarhugsjón, at hon er borgarlig. Mentanararvur og listin skulu stuðlast, kanska sum partur av almenna dannilsinum, men tað skal ikki bert vera uppgávan hjá tí almenna, listin skal eisini vera partur av marknaðinum og kunna fáa privatar veitingar. Men sambandsflokkurin skrivar eisini soleiðis:”Politisku myndugleikarnir skulu skapa fíggjarligu- og mentunarligu karmarnar, og ikki stýra listini - tað er uppgávan hjá fakfólki.” og hetta er í grundini áhugavert, tí tað sambært borgarligum mentanarhugsjónum hevur verið eitt greitt lyndi til serfrøðingaangist. Áhugavert og positivt haldi eg. Okkurt betri orð enn "stýra" kundi verið brúkt um uppgávuna, sum fakfólkini hava, men í grundini hómast virðing fyri armslongdarregluni og hetta skal sambandsflokkurin hava treytaleyst rós fyri.

Sambandsflokkurin hevur býtt teirra skrá upp í stuttfreistað og longfreistað mál. Tað, sum kanska undrar mest er, at betri umstøður fyri Tjóðpall Føroya er komið undir tey longfreistaðu málini. Eg eri fullgreið yvir, at Tjóðpallurin er ein stór verkætlan, men meti hana sum nakað av tí, sum skal orðnast allarfyrst hjá eini nýggjari samgongu og tað óansæð um hon verður við ella uttan sambandsflokkin. Játtanin til mentanargrunnin skal økjast sambært sambandsflokkinum og hetta er heilt vist umráðandi, men eg kundi ynskt mær, at tey eisini lótu upp fyri einari umlegging av grunninum. Annars eru listaskúlar, atelier og marknaðarføring av tónleiki og uppá sikt eisini stovnan av einum tjóðsavn á skránni. Fín hugskot, sum serliga gerast góð, um sambandsflokkurin veruliga vísir seg at vilja uppgerðina við serfrøðingaangistina. Alt í alt sær tað gott út, nú bíða vit bara eftir, at fleiri flokkar seta mentan á valskránna.

Mentanarval 2011: Yndislistin hjá politikarunum – Annika Olsen

Fólkini, sum vit velja til at stýra landi okkara hava avgerandi týdning fyri framtíðar umstøðurnar hjá mentan og list. Persónligi smakkurin nýtist ikki hava nakran týdning fyri teirra mentanarpolitikk, men vit eru allíkavæl forvitin. Tí hava vit biðið nakrar politikarar um at siga okkum, hvat teirra yndislistaverk er og í trimum reglum greiða okkum frá hví júst hetta listaverkið hevur týdning fyri tey.


Annika Olsen, fólkaflokkurin

Mín yndismálningur er ekspressionistiski málningurin ”Skríggið” (1893) hjá Edvard Munch (1863-1944). Andlitsúttrykkið hjá kynsleysa persóninum á brúnni er so sterkt, at man nærum merkir og hoyrir hetta málaða skríggið. Litavalið er somuleiðis sterkt og undirbyggir væl motivið. Skríggið hjá Edvard Munch hevur somuleiðis givið íblástur til onnur listafólk, eitt nú Andy Warhol (1928-87). Hetta ber brá av, at málningurin er tíðarleysur við sínum dapra og ekspressionistiska motivið.

Mentanarval 2011: Yndislistin hjá politikarunum – Hanna Jensen

Fólkini, sum vit velja til at stýra landi okkara hava avgerandi týdning fyri framtíðar umstøðurnar hjá mentan og list. Persónligi smakkurin nýtist ikki hava nakran týdning fyri teirra mentanarpolitikk, men vit eru allíkavæl forvitin. Tí hava vit biðið nakrar politikarar um at siga okkum, hvat teirra yndislistaverk er og í trimum reglum greiða okkum frá hví júst hetta listaverkið hevur týdning fyri tey.

Hanna Jensen, Framsókn

Tá eg ferðist í arbeiði ella frítíð, vil eg altíð hava list – antin síggja eina framsýning, síggja høggmyndir, fara til konsert ella keypa tónleik heim við mær. Sterkasta listarliga árinið á meg persónliga hava orð og løg, tá tey smelta saman til eina samanhangandi eind og bera boð um lív og aktualitet. Hetta hendir javnan og dámar mær væl at hoyra tónleik á ymiskum málum úr ymiskum mentanum, men fyri tíðina eru tað orð og løg hja svenska troubadourinum, Lars Winnerbäck, sum eg aftur og aftur leiti til. Fløgan eitur Daugava og varð keypt, tá eg var í Svøríki við einum flokki í sambandi Nordplus Junior verkætlan í 2008. Eg velji: Innan mörkret faller. Tað aukustiska setur dám á og bæði orð og løg hansara bera boð um nakað alment menniskjaligt, altjóðað og aktuelt. Hetta er leikluturin hjá list og mítt mál er, at føroysk mentan og list í størri mun kemur út til størri skara, at hon gerst eyðkenni og vøran, sum merkir Føroyar, og gerst ein sterkari vinnuvegur hjá fleiri.

Mentanarval 2011: Yndislistin hjá politikarunum – Hermann Oskarsson

Fólkini, sum vit velja til at stýra landi okkara hava avgerandi týdning fyri framtíðar umstøðurnar hjá mentan og list. Persónligi smakkurin nýtist ikki hava nakran týdning fyri teirra mentanarpolitikk, men vit eru allíkavæl forvitin. Tí hava vit biðið nakrar politikarar um at siga okkum, hvat teirra yndislistaverk er og í trimum reglum greiða okkum frá hví júst hetta listaverkið hevur týdning fyri tey.

Hermann Oskarsson, Tjóðveldi

Millum tey listaverk eg meti hægst, er myndaheimurin hjá Marc Chagall. Tað er ókenda lívið á markinum millum tungan realitet og ørligan dreym, sum upp á ein ella annan máta slær grundtónan í sálini hjá øllum menniskjum.

Mentanarval 2011: Yndislistin hjá politikarunum – Eyðgunn Samuelsen

Fólkini, sum vit velja til at stýra landi okkara hava avgerandi týdning fyri framtíðar umstøðurnar hjá mentan og list. Persónligi smakkurin nýtist ikki hava nakran týdning fyri teirra mentanarpolitikk, men vit eru allíkavæl forvitin. Tí hava vit biðið nakrar politikarar um at siga okkum, hvat teirra yndislistaverk er og í trimum reglum greiða okkum frá hví júst hetta listaverkið hevur týdning fyri tey.

 Eyðgunn Samuelsen, Javnaðarflokkurin

Eg havi eina stora plakat i rammu i stovuni av myndini 1900

Plakatina fekk eg fra vinfolki ta ið eg fylti 25 so tað er lika so nógv ár siðan. Eg havi altið verið so hugtikin av myndini, bakgrundini eru myrk skyggj, síðan ein hopur av fólki og fremst har sólin skínur eru tveir menn og ein kvinna við einum barni undir arminum. Kenni søguna um myndina, ið er ein malningur, men fyri mær merkir hon at vanlig fólk taka stigið ut i solina og tað hava tey just funnið utav at tey hava rætt til. Komið altið at hugsa um eina strofu úr sanginum hja Nordahl Greig (Kringsatt av fiender): solskin og brød og vand ejes af alle"

Mentanarval 2011: Yndislistin hjá politikarunum – Kristian Holbæk

Fólkini, sum vit velja til at stýra landi okkara hava avgerandi týdning fyri framtíðar umstøðurnar hjá mentan og list. Persónligi smakkurin nýtist ikki hava nakran týdning fyri teirra mentanarpolitikk, men vit eru allíkavæl forvitin. Tí hava vit biðið nakrar politikarar um at siga okkum, hvat teirra yndislistaverk er og í trimum reglum greiða okkum frá hví júst hetta listaverkið hevur týdning fyri tey.


Kristian Holbæk, Tjóðveldi

At stifte bekendtskab med William Heinesens forfatterskab, har været en stor berigelse - en mytisk dog mærkeligt hjemlig oplevelse af urhygge i skæret af kold stjernehimmel. Vil gerne have lov til at citere fra begyndelsen af "moder Syvstjerne":

"I begyndelsen var hverken himmel og jord eller ting, men kun en umådelig higen efter varme, mættelse og søvn. I vældige byger kom livet over dig, storme af ømhed fyldte dit urtidsmørke, vilde floder af mælk og rensende vand, uophørlige kildevæld af gode og mindelige lyde, der endnu ikke var blevet ord"

Mentanarval 2011: Yndislistin hjá politikarunum - Øssur Winthereig

Fólkini, sum vit velja til at stýra landi okkara hava avgerandi týdning fyri framtíðar umstøðurnar hjá mentan og list. Persónligi smakkurin nýtist ikki hava nakran týdning fyri teirra mentanarpolitikk, men vit eru allíkavæl forvitin. Tí hava vit biðið nakrar politikarar um at siga okkum, hvat teirra yndislistaverk er og í trimum reglum greiða okkum frá hví júst hetta listaverkið hevur týdning fyri tey.

Øssur Winthereig, Tjóðveldi

Eg havi valt “Dýrmæta lív” ella “Det dyrebare liv” eftir Jørgen-Frantz Jacobsen, rithøvundi og journalisti. Hetta er ein lívsjáttandi bók um deyðan. Klóku, kenslubornu og persónligu brøvini frá Jørgen til vinmannin William Heinesen vísa kærleikan til lívið, tá tað er um at hvørva og eina játtandi lívsáskoðan í døpru 20-unum og 30-unum. Verd at lesa meðan man livir.

Mentanarval 2011: Yndislistin hjá politikarunum - Dávid Isfeld

Fólkini, sum vit velja til at stýra landi okkara hava avgerandi týdning fyri framtíðar umstøðurnar hjá mentan og list. Persónligi smakkurin nýtist ikki hava nakran týdning fyri teirra mentanarpolitikk, men vit eru allíkavæl forvitin. Tí hava vit biðið nakrar politikarar um at siga okkum, hvat teirra yndislistaverk er og í trimum reglum greiða okkum frá hví júst hetta listaverkið hevur týdning fyri tey.

Dávid Isfeld, Tjóðveldi

Tónleikurin á “hvítu” og “svørtu” útgávuni hjá Queen er so vakur og væl gjørdur, at hann spælir á allar mínar kenslustreingir: Teir sorgblíðu, máttmiklu og teir romantisku. Queen skara framúr bæði í tónasmíð og førleika á ljóðføri eins og í sangi. Queen gevur mær gleði, gásarhold og djúpa virðing fyri tónleikalist.

List í almenna rúminum

Stuðul til list er nyttuleyst. Tað er dýrt, nyttar onki og kastar onki av sær til samfelagið. Enn ein byrða til skattgjaldaran. Hetta man mangt listafólk og mangur politikari hava hoyrt frá fólki, sum í fullum álvara taka undir við hesum tonkum. Men er tað nú so einfalt...

List gevur framdrift
At stuðul skal latast til list vísa flest allir norðurlendskir politikarar í gerðum, og tað vistu fortíðar stórmenn eisini; tí list skapar trivnað og er á mangan hátt samfelagsgagnlig. Hóast list ikki letur seg mála við málibandi, so hava fleiri nútíðar kanningar bent á, at list er beinleiðis drívmegi fyri búskaparvøkstri.

Men at list skuldu vísa seg at vera so ovurhonds samfelagsgagnlig, tað vardi ikki fyrrverandi finska ráðharran í arbeiðsmálum,Tarja Cronberg. Hon fekk ein serfrøðingabólk at lýsa, hvønn týdning list hevur fyri mentanargeiran. Og tað var ikki hissini úrskurður: at myndlist er tann grundgransking, ið gevur framdrift í allan kommerciella og kreativa geiran.

Hin eksperimenterandi hugsanin og ævigt endurnýggjandi listin trýstir frameftir. Hon skapar menning í kreativa vinnu, antin tað snýr seg um at binda troyggjur, prýða veggir, ella gera eitt nýtt telduforrit. Samfelagsvirði við list og mentan kann ikki gerast upp í pengum. Eitt samfelag við yvirflóð er fátækt uttan list og skapandi mentan!

Kreativídnaðurin nógvar vakstrarmøguleikar
Myndlist er tað sama fyri kreativa geiran, sum tøknilig og náttúruvísindalig gransking er fyri vinnulívið og ídnaðin. Tað meinar Bjarne Werner Sørensen, formaður í Billedkunstnernes Forbund í Danmark. Og myndin úr Finnlandi sæst eisini aftur í búskaparligum frágreiðingum hjá ES. Ein teirra er Frigørelse af de kulturelle og kreative industriers potentiale frá apríl 2010. Henda vísir á, at mentanar- og kreativi geirin er ein av teimum týdningarmestu búskaparligu rakstrarmáttunum í Europa. Har verður m.a. sagt, at mentanar- og kreativídnaðir hava stórt vakstrarpotentiali og standa fyri 2,6% av BTÚ í ES.

Í Finnlandi kom eisini fram, at samstundis sum listin er so avgerandi táttur í samfelagnum, so hava listafólk ilt við at breyðføða seg. Hesi listafólkini, ofta myndlistafólk, fáa ikki part av tí meirvirði, tey sjálv skapa í samfelagnum. Dagliga stríðið at yvirliva ger tað trupult at fremja listarliga virki. Tí øll list er nevniliga ikki sølubar -tað er listarligi veruleikin. Og harafturat er góð list sjáldan egnað at kopiera. Hinvegin fáa onnur frá listini og kunnu umseta til stór virðir t.d. sniðgeving, listahandverk, byggilist, filmsgerð, móta- og telduídnaður.

Listastuðul er ikki sosialhjálp
Stórídnaðurin hevur longu sæð drívmegina og fyrimunirnar, listini hevur við sær. Stjórin fyri Dansk Industri, Lars B. Goldschmidt, hevur ofta víst á, at kappingarførleikin á globala marknaðinum er tvinnaður saman við skapandi listini. Hann tvinnar vinnulív og myndlistina saman og sigur, at “Den skabende dannelse, som ligger i billedkunsten, er vigtig i forhold til de kompetencer, vi har brug for i erhverslivet. På det globale marked hedder det forny eller forsvind.” Og hann sigur eisini, at “billedkunstens udøvere [træner] det sublime håndværk. Det er gennem kombinationen af håndværk og kreativitet, at man kan skabe det, som virksomhederne skal tjene penge på i fremtiden«.

Stuðul til list er hvørki sosialhjálp ella byrða, men íløga og viðurkenning av virðismiklum arbeiði, ið kemur felagsskapinum til góðar. Og tí er tað, politikarar skulu stuðla list. Og tí skulu teir keypa list.

Og so er at minnast til, bæði hjá politikarum og privatum stuðlum: Listin skal onki, heldur ikki stuðlaða listin. Hon er fræls og eigur á ongan hátt at verða stýrd!

Óluva Klettskarð, Tjóðveldi

Mentan er mergurin í stríðnum fyri frælsi

Øssur Winthereig, Tjóðveldi

Vit skulu hála mentan og list fram í politiska ljósið, sum mergin í stríðnum fyri frælsi.

Sera forkunnugt at hoyra mentan og list verða tikið í álvara í politikki.

Í løgmansrøðuni á ólavsøku – 49 síður – er ikki ein setningur, sum viðger, hvat ætlanin er at gera við mentan og list.

Um tað eru tey týdningarmestu málini, sum verða viðgjørd í eini løgmansrøðu, ja so liggur eitt stórt arbeiði fyri framman at lyfta mentan og list upp til eitt politisk mál, sum hevur uppiborið at sleppa upp í part.

Mentan og list skapa ikki bara trivnað, men mentan og list bjóða okkum av, eggja til kjak og flyta okkum.

Flokkar allir hava í sínum stevnuskráum nøkur vøkur orð um mentan og list. Vit hava eitt Mentamálaráð, eina mentanarnevnd í Løgtinginum, og vit stuðla stovnar og fólk, sum arbeiða við mentan og list.

Men ringt er at fáa eyga á nakran mentanarpolitikk. Tað hevur ikki eydnast at gera mentan og list til eitt raðfest politiskt mál, har politiskar ætlanir liggja á borðinum.

Eg haldi vit kunnu siga tað so einfalt, at góð viðurskifti fyri mentan og list geva okkum eitt betri samfelag, sum eisini kann draga til sín allar tær kreativu kreftir, sum vit hava brúk fyri fyri at liva og anda.

Vit skulu tryggja listaligt og mentanarlig frælsi.

Okkara mentanarstovnar mugu hava best møgulig kor. Tað skal vera armslongd millum millum politisku skipanina og tey, sum arbeiða við mentan og list. Hendan armslongdin fæst við at seta fakliga vitan ímillum.

Vit hava brúk fyri bæði áhugalist og professionellari list, men tey skulu ikki í sama pott. Stuðulin úr Mentanargrunnin skal ikki sløðast runt til onkran eftir ókendum kriterium. Áhugalistin skal hava hjálp og stuðul til skeið og framsýningar, meðan professionellu listafólkini skulu fáa stuðul til arbeiðsfrið. Hetta fer at merkja, at størsta peningaupphæddin helst fer til professionellu listafólkini, men tey eru og verða eisini drívmegin fyri alla aðra list.

Vit arbeiða fram í móti einum frælsum Føroyum, sum virðir føroyska mentan og list meiri enn pynt, ið bert hevur uppiborið hjásetningar.

Mentanarval: Mentan

Dávid Isfeld, Tjóðveldi

Mentan verður ov ofta sæð sum frítíðarítriv hjá einum minniluta av fólkinum í Føroyum, ið fær stuðul til sítt ítriv. Mentan má síggjast meira sum ein umboðandi og mennandi eind í og av Føroyum og føroyingum. Eisini skal mentan síggjast sum ein vinna eins og t.d. ferðavinnan. Á sama hátt sum fjølmiðlarnir verða sæddir sum tað 4. statsvaldið, kann mentan síggjast sum eitt 5. statsvald, av tí at mentan ofta endurspeglar samtíðina og provokerar og kritiserar – hevur viðmerkingar til og eftirlit við sjálvsfatan/sjálvrannsøkn, samleika, einsrættan, reglubundni, kollektivu samvitskuni v.m.

Mentan er ikki bara vøkur ella áhugaverd. Mentan er sera týdningarmikil, vegna sín eginleika at endurspegla samtíðina – bæði tað ynskiliga, vakra, stolta, djarva og gleðiliga, eins og tað órættvísa, ljóta, keðiliga og smáborgarliga. Hetta eru ikki bert tóm orð og sjálvsøki rós. Hetta er veruleikin, um ein vil ásanna hann.

Eg vil fegin enda við eini umskriving av kendum sitati frá navnframa Liverpool FC venjaranum, Bill Shankly: “Summi fólk halda, at mentan er ein spurningur um lív og deyð. Henda fatan er mær eitt sætt vónbrot. Eg kann vissa tykkum um, at mentan er nógv meira týdningarmikið enn tað.”

Mentanarval 201?

Sjálvt um val enn ikki er útskrivað, er valstríðið eyðsýnliga longu byrjað. Vit á listablogginum vóna, at hetta valstríðið fer at seta sjóneykuna á mentanina og vit vilja sjálvandi gera okkara til, at tað verður soleiðis. Tessvegna bjóða vit øllum politikarum frá øllum flokkum at senda okkum greinar og lesarabrøv, sum vit seta á bloggin óredigerað. Hetta er púra ókeypis. Einasta krav er, at tað skal snúgva seg um mentan og/ella list. Send tekstir til listinblog@gmail.com