Janus Kamban

 

Í sambandi við, at tað í ár eru 100 ár síðani Janus Kamban varð føddur, seta vit her ein lítlan tekst inn um hansara grafikk, sum er úr bókini Livandi List. (2008)

Janus Kamban hevur verið partur av allari føroyskari listasøgu, og hevur yvirhøvur borið føroyska list fram á leið. Sjálvandi er tað ófólkaligt at tosa um aldur, men Janus Kamban er føddur sama ár sum Ruth Smith. Hann er eldri enn Ingálvur av Reyni, eldri enn Jack Kampmann, eldri enn Hans Hansen og Steffan Danielsen, og hann er trý og tjúgu ár eldri enn Zacharias Heinesen, sum er næstelstur í hesi bók.

Tá eg nú kortini havi verið so framlig at rógva fram undir, at Janus Kamban er vorðin ein gamal maður, so fari eg ikki, við míni fátæksligu vitan um myndhøggaralist, at viðgera høggmyndir hansara við míni lummafilosofi. Mín niðurstøða er stutt tann, at hansara høggmyndir eru at meta sum týdningarmikil verk í heimslistarligum høpi, og at vit í teimum kunnu finna óteljandi listarligar sannkenningar í upprunaligum skapi.

Annars fari eg í holt við grafisku verkini hjá Janusi Kamban. Tey, meti eg, hava fingið alt ov lítla viðgerð.

 Eg eri ikki tann fyrsta, ið havi lagt til merkis, at í grafisku verkunum hjá Janusi Kamban er ein greidleiki og tignarligur friður, sum minnir um tann japanska meistaran Katsushika Hokusai (1760-1849). Eg fari kortini at halda fram í tí hugsanini. Tí tað tykist sum um sokallaðu ukiyo-e myndirnar hjá Hokusai, ”myndir í tí flótandi heiminum”, kunnu geva okkum eitt hugasamband til verkini hjá Janusi Kamban, sum eru meira grundfest enn líkleikin millum hesar báðar stóru listamenninar tykist at vera við fyrsta eygnabrá.

Hugtakið ukiyo-e er knýtt at tí heimspekiligu hugsanini, at alt er stokkut. Í grafisku verkunum hjá Janusi Kamban er tann stokkuta løtan ein týdningarmikil partur. Tað, sum er ótrúligt, og tað einasta, sum skilir verkini hjá Janusi Kamban frá løtulýsingunum hjá teimum fronsku impressionistunum, er, at løtan hjá Janusi Kamban samstundis eisini hevur ein serligan frið. Tað stokkuta tykist at vera ævinliga galdandi. Tað stokkuta er bylgjan, ið ferðast inn móti landi, fuglurin, ið flýgur framvið í luftini, ella skýggini, ið ferðast fram við fjallinum. Men hjá Janusi Kamban fær tað, ið hendir her og nú, ein størri týdning.

Tað gerst til nakað støðugt, okkurt sum er, okkurt varandi. Eg haldi, at evnini at kunna gera tað stokkuta til nakað, sum er ævinliga galdandi, hava samband við ta sannkenning, at lívið alt er samansett av løtum.

Løtan verður upphevjað til ein sannleika um okkara tilveru. Hon verður upphevjað til ein trúgv ella eina filosofi. Tí tann ’flótandi heimurin’, har okkara lív verður livað, er einasti veruleikin, vit kunnu samanbera okkum við, og tí er tað í tí stokkutu løtuni, vit skulu finna vísdóm um okkum sjálvi.

Janus Kamban hevur evnað at víst okkum, at løtan hevur ein sannleika. Hann hevur evnað at geva ta stokkutu løtuna víðari á so friðarligan og friðsælan hátt, at vit skilja ein part av tí, ið hann hevur skilt. Orsøkin til, at hann kann geva okkum løtuna og gera hana til ein sannleika í okkara lívi, er sjálvandi tann, at Janus Kamban hevur eitt so sjáldsama gott forstáilsi fyri teimum ymsu eginleikunum. Hann hevur eygleitt og granskað alt væl og virðiliga, mannakroppin, djórið og náttúruna, í síni leitan eftir tí innasta í øllum og ger tað til eina sannleika í okkara lívi.

 (IS)